فرآیند شکل‌گیری اجتماعات غیررسمی در محدوده پیراشهری مشگین‌شهر

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار جغرافیای انسانی، دانشگاه خوارزمی، تهران، ایران

2 دانشجوی کارشناس ارشد جغرافیای انسانی، دانشگاه خوارزمی، تهران، ایران

چکیده

سکونتگاه‌های‌ غیررسمی اغلب با تصرف زمین غیر و بدون اخذ مجوزهای قانونی ایجاد می‌شود. الگوی واحدی برای چگونگی شکل‌گیری این اجتماعات نمی‌توان ارائه داد، معمولاً به ‌شکل «تهاجم سازمان­یافته»، «تصرف خزنده» و «بازتقسیم زمین فاقد مجوز» شکل می‌گیرد. سیزده اجتماع غیررسمی با 6251 نفر جمعیت و 89/74 هکتار مساحت در حواشی مشگین‌شهر (خیاو) در اواخر دهه 1370 و اوایل دهه 1380 به‌وجود آمده است. امروزه، تمامی این اجتماعات در محدوده خدماتی مشگین‌شهر قرار دارد. در این مقاله، فرآیند شکل‌گیری این اجتماعات بررسی شده است. داده و اطلاعات این پژوهش به روش مطالعات کتابخانه‌ای و میدانی جمع‌آوری شده است. برای تحلیل داده و اطلاعات گسترش این اجتماعات، از نرم‌افزار ARC GIS استفاده شده است. یافته‌های این پژوهش نشان می‌دهد که شکل‌گیری اجتماعات غیر رسمی مشگین‌شهر، در پی مهاجرت روستا-شهری، به‌ویژه مهاجرت از روستاهای شمال این شهر به حواشی آن ناشی شده است. این مهاجرت‌ها به تأثیر از عوامل منطقه‌ای (توسعه نامتوازن و مهاجرت‌های ناحیه‌ای و سکونتگاهی) و محلی (توسعه زیرساخت‌های خدماتی، قیمت ارزان زمین، ضعف مدیریت شهری، محورهای ارتباطی برون‌شهری) به‌وقوع پیوسته است. بر اساس یافته‌های این پژوهش، رایج‌ترین شکل تکوین این اجتماعات، تقسیم و بازتقسیم اراضی کشاورزی و بایر پیرامون این شهر است.

کلیدواژه‌ها


ابراهیم‌زاده، عیسی؛ حمیدرضا وارثی و محمود اکبری .1389. نقش مهاجرتهای روستایی در سکونتگاه‌های غیر رسمی (مطالعه موردی: متروپل اهواز). فصلنامه مطالعات روستایی، شماره 1، صص191-187.
ایراندوست، کیومرث .1389. سکونتگاه‌های غیر رسمی و اسطوره حاشیه‌نشینی. تهران: شرکت پردازش و برنامه‌ریزی شهری.
ایراندوست، کیومرث و صرافی، مظفر .1386. یأس و امید در سکونتگاه‌های غیر رسمی-نمونه موردی: شهر کرمانشاه. فصلنامه رفاه اجتماعی، سال هفتم، شماره 26، صص 221-201.
پیران، پرویز .1373. آلونک نشینی در ایران: دیدگاه‌های نظری، با نگاهی به شرایط ایران. مجله اطلاعات سیاسی-اقتصادی، شماره 87 و 88، صص 101-96.
پیران، پرویز .1381. باز هم در باب اسکان غیر رسمی-مورد شیرآباد زاهدان. نشریه هفت‌شهر، شماره 9 و 10، صص 24-7.
تودارو، مایکل .1391. توسعه اقتصادی در جهان سوم. ترجمه غلامعلی فرجادی، تهران: انتشارات کوهسار.
شاه‌حسینی، پروانه .1392. بررسی سیر تحول اسکان غیر رسمی با تأکید بر ایران. تهران: سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه‌ها (سمت).
زیاری، کرامت‌الله و نوزری، آذردخت .1388. ساماندهی و توانمندسازی اسکان غیر رسمی شهر اهواز (کوی منبع آب). فصلنامه پژوهش‌های جغرافیای انسانی، شماره 68، صص 36-21.
شیخی، محمد .1385. مدیریت شهری و سکونتگاه‌های خودرو در منطقه کلانشهر تهران. فصلنامه مدیریت شهری، شماره 18، صص 87-74.
شیخی، محمد .1380. تبیین فرایند شکل‌گیری و دگرگونی سکونتگاه‌های خودروی پیرامون کلانشهر تهران-مطالعه موردی اسلام‌شهر، نسیم‌شهر و گلستان. رساله دکتری شهرسازی، استاد راهنما: اسفندیار زیردست، دانشکده هنرهای زیبا، دانشگاه تهران.
صرافی، مظفر .1381. به سوی تدوین راهبرد ملی ساماندهی اسکان غیر رسمی-از پراکنده‌کاری گزینشی تا هسویی فراگیر. نشریه هفت‌شهر، شماره 10-9، صص 6-3.
کمانرودی کجوری، موسی .1392. سکونتگاه غیر رسمی. فرهنگ واژگان مخاطرات محیطی، جلد اول، تهران: جهاد دانشگاهی واحد دانشگاه خوارزمی.
کمانرودی کجوری، موسی .1385. ناکارایی ساختار مدیریت شهری ایران در ساماندهی اجتماعات غیر رسمی-نمونه: منطقه 6 شهرداری تهران. نشریه آبادی، شماره 16. صص 113-108.
کمانرودی کجوری، موسی .1377الف. اسکان غیر رسمی در تهران-ساماندهی اسکان غیر رسمی منطقه 6 شهرداری تهران. پایان‌نامه کارشناسی ارشد، استاد راهنما: مظفر صرافی، دانشکده علوم زمین، گروه جغرافیا، دانشگاه شهید بهشتی
کمانرودی کجوری، موسی .1377ب. طرح مطالعاتی ساماندهی اسکان غیر رسمی منطقه 6 شهرداری تهران. شهرداری منطقه 6 شهرداری تهران، معاونت هماهنگی و برنامه‌ریزی.
گیلبرت، آلن و جوزف گاگلر .1375. شهرها، فقر و توسعه: شهرنشینی در جهان سوم. ترجمه پرویز کریمی ناصری، تهران: اداره کل روابط عمومی و بین الملل شهرداری تهران.
مرکز آمار ایران . 1395-1345. نتایج سرشماری نفوس و مسکن، شهرستان مشگین‌شهر.
مرکز بهداشت مشگین‌شهر .1393. تعداد و تراکم جمعیت سکونتگاه‌های غیر رسمی مشگین‌شهر.
مهندسین مشاور زیستا .1393. بازنگری طرح جامع مشگین‌شهر.
UN-HABITAT (2015). Issue Paper on Informal Settlements. New York, (not edited version).https://unhabitat.org/wp-content/uploads/2015/04/Habitat-III-Issue-Paper-22_Informal-Settlements.pdf.
United Nation (2018). Informal Settlements and the Right to Housing. https://www.ohchr.org/EN/ Issues/Housing/Pages/InformalSettlementsRighttoHousing.aspx