فضاهای پیراشهری: الگوها، عوامل و پسایندها

نوع مقاله : مقاله مروری

نویسنده

استاد جغرافیا و برنامه ریزی روستایی، دانشگاه خوارزمی، تهران، ایران

چکیده

این مقاله نخست، مفهوم پیراشهر را از دیدگاه­های مختلف بررسی کرده است. آنگاه، الگوهای مختلف پیراشهری از نظر ساختار جمعیتی، انگیزشی و کارکردی تجزیه و تحلیل شده است. سپس، عوامل ایجاد و گسترش پیراشهر و نیز پیامدهای گسترش فضاهای پیراشهری مطالعه شده است. یافته­ها نشان می­­دهد که افزایش جمعیت، رشد شتابان شهرنشینی و خزش شهری عامل آشکارتولید فضاهای پیراشهری است. اما شکل و گوناگونی فضاهای پیراشهری وابسته به روندهای اجتماعی، اقتصادی رایج در کشورها است. روندهای اجتماعی، اقتصادی نابرابر ساز و حذف اجتماعی نقش اصلی در تنوع اشکال پیراشهری به عهده دارد. در اقتصاد شبکه­ای همراه با تکنولوژی اطلاعات، در مرهم نئولیبرالیسم اقتصادی نمی­توان انتظار بهبودی در وضع موجود داشت، چیزی که به وسیله اروپای شمالی و نیز کشورهای پشت کرده به نظام­های با برنامه­ریزی مرکزی، به وضوح نشان داده شده است. تا دهه 1990، تحلیل و برنامه­ریزی شهر و پیرامون آن مبتنی بر رویکرد تفکیک عناصر و عوامل اثر گذار بر دگرگونی بود که مدیریت یکپارچه شهر و محیط پیرامون را دشوار می­ساخت. این نشان می­دهد که برنامه­ریزی جامع شهری-منطقه­ای نمی­تواند تنها بر رویکرد تحلیل فضایی و پوزیتیویستی متکی باشد. ترکیب مناسب روش­ها و در نظرگرفتن روندهای سیاسی، تاریخی، اجتماعی و اقتصادیدر برنامه­ریزی است که می­تواند موجب بهبودی در وضعیت موجود شود. سیستم اداره و نظارت امور باید ساختار نهادی را به گونه­ای سامان دهد تا در عین حال که راه را برای ابتکارات شخصی و انگیزش‌های فردی سد نکند، تلاش­های افراد و سازمان‌ها در مسیر حداکثرسازی منافع، با منافع بلند مدت و مصالح توسعه ملّی هم راستا باشد.

کلیدواژه‌ها


افراخته، حسن . 1397. اقتصاد روستایی ایران(نظام تولید). سمنان، انتشارات حبله رود.
افروغ، عماد .1377. فضا ونابرابری اجتماعی، تهران، انتشارات دانشگاه تربیت مدرس.
امین، سمیر.1386. جنگ دائمی و آمریکایی کردن جهان(ویروس لیبرال). ترجمه ناصر زرافشان، تهران، انتشارات آزاد مهر.
ابریشمی، حمید؛ درودیان، حسین؛ نوری، مهدی .1392. چالش های اقتصاد ایران(تقابل دیدگاه های رقیب). تهران، نور علم.
برنارشاریه، ژان .1373. شهرها و روستاها. ترجمه سیروس سهامی، مشهد، نشر نیکا.
تربورن، یوران .2019. فرجام سوسیال دموکراسی و دولت رفاه(جامعه طبقاتی سوئد: حال و آینده). ترچمه سیاوش جاویدی، سوئد، انستیتوی اتحادیه کاتالیز.
دانشپور، زهره .1385. تحلیل نابرابری فضایی در محیط پیراشهری، کوشش در استفاده از رهیافت برنامه ریزی و مدیریت راهبردی در تهران، نشریه هنرهای زیبا، شماره 28: 5-14.
دانشپور، سید عبدالهادی؛ صرافی، مظفر؛ آشنایی، تکتم .1395. تحولات پیراشهر نشینی در هاله کلان شهری تهران در دوره 1375-1385 خورشیدی به سوی توسعه ای سازنده یا گسترشی پراکنده؟. دو فصلنامه نامه معماری و شهرسازی، شماره16: 5-33.
سعیدی، عباس .1384.  روابط شهر و روستا و پیوندهای روستا-شهری، یک بررسی ادراکی. مجله جغرافیا، نشریه انجمن جغرافیایی ایران، شماره1: 71-90.
سعیدی، عباس .1377. مبانی جغرافیای روستایی. تهران، انتشارات سمت.
شاکری، عباس .1395. مقدمه­ای بر اقتصاد ایران. تهران، انتشارات رافع.
شبلینگ، ژ. 1377. جغرافیا چیست؟. ترجمة سیروس سهامی، مشهد، انتشارات محقق.
فرید، یداله .1368. جغرافیا و شهر شناسی. تبریز، دانشگاه تبریز.
کاظمیان، غلامرضا؛ ضیایی، محمود؛ امیری، مقصود؛ مرادی،حسین .1397. ارائه الگویی برای مدیریت مناطق پیراشهری کلانشهر تهران. فصلنامه جغرافیا(برنامه ریزی منطقه ای)، شماره2: 361-378.
کاستلز، مانوئل .1389. عصر اطلاعات: اقتصاد، جامعه و فرهنگ پایان هزاره. ترجمه احمد علیقلیان و افشین خاکباز، جلد سوم، چاپ ششم، تهران، انتشارات طرح نو.
گلاب، سمانه .1396. فرجام یک اقدام، نگاهی به نتایج خصوصی سازی در ایران. چشم انداز ایران، شماره 102: 99-108.
دومنیل، ژرار؛ لوی، دومینیک .1394. ضد انقلاب نئولیبرال، نئولیبرالیسم (خوانش انتقادی). تدوین، آلفردو سعد فیلهو  دبورا جانسون، ترجمه میرجواد  حسینی، مریم اسماعیلی دورباطی، زهرا امیری،آبادان، نشر پرسش:25-37.
راغفر، حسین؛ سلطانی، احسان .1398. بنیان های نئولیبرالی تحریم­های اقتصادی، سخنرانی در مؤسسه دین و اقتصاد، تهران.
لوی دو، لس .1394. بنامه های نئولیبرالی برای تحصیلات عالی، نئولیبرالیسم (خوانش انتقادی). تدوین، آلفردو سعد فیلهو  دبورا جانسون، ترجمه میرجواد  حسینی، مریم اسماعیلی دورباطی، زهرا امیری،آبادان، نشر پرسش:243-252.
مالجو، محمد .1393. زنجیره انباشت سرمایه در ایران/ آیا اقتصاد ایران سرمایه‌دارانه است؟، سخنرانی در مؤسسه پرسش، یکشنبه، پنجم بهمن، ساعت 09:54
هاروی، دیوید .1387. شهری شدن سرمایه. ترجمه عارف اقوامی مقدم، تهران، نشر اختران.
Aksoylu, Sevin.2015 . Development of the Urban Periphery and Issues Related to Urban Landscape Due to Gated Communities, Anadolu University, Eskişehir, Turkey, August 2015, Vol. 5, No. 8, 415-427 doi: 10.17265/2160-6579/2015.08.004.
Browder, J. O.; Bohland, J. R. & Scarpaci, J. L. 1995. "Patterns of development on the metropolitan fringe; urban fringe expansion in Bangkok, Jakarta, and Santiago", Journal of the American Planning Association, vol. 61, no. 3, pp. 310-327.
Cliff, Tom .2013. “Peripheral Urbanism”, Chinaperspective, No. 2 0 1 3 / 3:13-23.
Carnicer,Alonso,.2016. Recovering the memory of Barcelona’s shanty towns, a paper presented at IAFOR international Conference on the City, Barcelona, Spain, July 16-18:1-7.
Davoudi, S. .2008. Conceptions of the city- region: a critical review. Urban design and planning, XX Issue DPX DPX:1-11.
Dembski, Sebastian, Bäing Andreas Schulze, Sykes Olivier .2017. What about the Urban Periphery? The Effects of the Urban Renaissance in the Mersey Belt, Comparative Population Studies, Vol. 42 . 219-244.
Hirt.S., Scarpaci.J.L. .2007. Peri-Urban Development in Sofia and Havana: Prospects and Perils in the New Millennium, University of Georgia, Center for the Study of Cuban Culture & Economy.
Hite Jim, .1998. Land use conflicts on the urban fringe: causes and potential resolution, the Strom Thurmond Institute, Clemson University, Clemson.
Johnston,R.J., Gregory. D., Smith,D.M. 1994. The dictionary of human geography, third edition, Blackwell published Ltd.
Ralph E et all, .2001. Development at urban fringe and beyond: Impacts on agricultural and rural land Us, department of agriculture, agricultural economic report, No 803, June 2001.
Robert L et all.2004. Protecting and managing private farmland and public greenways in the urban fringe, Journal of landscape and urban planning, No 68:183-198.
-Tomas. Kevin, .2005. A future for the rural urban fringe, new basis for developing the countryside around towns, Scholl of built environment, Leeds metropolitan university, Leeds, LS2: 1-7. a paper for conference of AESOP Vienna, 2005.
-Webster, Douglas .2002. "On the Edge: Shaping the Future of Peri-urban East Asia", Asia/ Pacific Research Center, Stanford University, http://APARC.stanford.edu.