تحلیل عوامل اثرگذار بر تحولات مسکن معیشت محور در نواحی پیراشهری مورد: سکونتگاه های دهستان معجزات شهرستان زنجان

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار جغرافیا و برنامه ریزی روستایی دانشگاه زنجان، زنجان، ایران

2 دانشجوی کارشناسی ارشد جغرافیا و برنامه ریزی روستایی، دانشگاه زنجان، زنجان، ایران

چکیده

هدف پژوهش حاضر تحلیل مؤلفه‌های مسکن معیشت­محور و عوامل اجتماعی-اقتصادی مؤثر بر تحولات مسکن معیشت­محور است. نوع تحقیق کاربردی و از نظر ماهیت توصیفی- تحلیلی است. روش گردآوری اطلاعات به صورت کتابخانه­ای و میدانی شامل(مشاهده و پرسشنامه، مصاحبه)، روش تجزیه و تحلیل اطلاعات به صورت توصیفی (میانگین و توزیع فراوانی) و استنباطی( آزمون T تک نمونه ای، آزمون کروسکال والیس، آزمون ضریب همبستگی و معادلات ساختاری) انجام شده است. جامعه آماری تحقیق شامل خانوارهای دهستان معجزات استان زنجان است. با استفاده از فرمول کوکران 273 خانوار و در 5 روستا به عنوان نمونه انتخاب شدند. نمونه­گیری در سطح روستاها جهت انتخاب خانوارها به صورت تصادفی ساده بوده، و برای سنجش پایایی شاخص ها از آلفای کرونباخ استفاده شد که مقادیر آن 0.70 درصد به دست آمد. یافته­های تحقیق نشان می دهد، براساس آزمونTتک نمونه ای، مسکن معیشت محور روستایی در ابعاد معیشتی- تولیدی، تدارکات، زیستی، اجتماعی-فرهنگی پایین­تر از میانگین عددی برآورد شده است. همچنین یافته­های معادلات ساختاری نشان می­دهد، بین عوامل اقتصادی و مسکن معیشت­محور با مقدار رگرسیون 715/0 رابطه وجود دارد. براساس یافته­های معادلات ساختاری ویژگی های مسکن معیشت­محور روستایی در ابعاد معیشتی- تولیدی، تدارکات، زیستی، اجتماعی- فرهنگی به ترتیب مبین پایین بودن سطح الگوی مسکن به صورت معیشت محور است و نتایج بررسی عوامل اجتماعی- اقتصادی مؤثر در تحولات مسکن روستاهای مورد مطالعه نشان داد چهار بعد درآمد، اشتغال، دارایی، هزینه مسکن در شرایط نامطلوب قرار دارند. یافته­های حاصل از آزمون ضریب همبستگی پیرسون نشان داد با افزایش بهبود شاخص­های اجتماعی- اقتصادی تمایل به ساخت مسکن معیشت محور نیز افزایش می­یابد.

کلیدواژه‌ها


اسلامی، لیلا، محمدی یگانه، بهروز، چراغی، مهدی، 1398، تحلیل عوامل اقتصادی مؤثر بر تحولات مسکن معیشت محور در نواحی روستایی، مطالعه موردی دهستان معجزات شهرستان زنجان، مجله مسکن و محیط روستایی، شماره166، تابستان98، 37.
احمدی، معصومه، 1389، ارزیابی کیفیت زندگی شهری با تأکید بر شاخص های اجتماعی مسکن، مطالعه موردی: شهرساری، پایان­نامه کارشناسی ارشد جغرافیا و برنامه ریزی شهری، دانشگاه پیامنور ساری.
احمدیان، ر.، محمدی، ح، 1388، بافت‌شناسی روستایی کشور معیارهای عام شکل گیری عناصر کالبدی روستایی تهران: انتشارات بنیاد مسکن انقلاب اسلامی.
ایزدی، ح، شیخ ها، م، 1387، بررسی نقش سیاست‌های حمایتی و تشویقی دولت در نوسازی بافت‌های فرسوده شهری-نمونه موردی بافت قدیم شهر شیراز، اولین همایش بهسازی و نوسازی بافت‌های فرسوده شهری، مشهد.شماره 20 و 21 .
اخوت، م. ر، 1376، بافت­های کالبدی قدیم مایه رویاپروری یا سرچشمه مصیبت، مقالات همایش تخصصی بافت­های شهری.
امان‌اللهی، ا، 1362، نظام اجتماعی- سیاسی ایل بهاروند و تغییر و تحول آن، تهران، انتشارات آگاه.
بدری، ع.، موسوی، س، 1389، تحلیلی بر روند تغییرات برخی ویژگی‌های مسکن روستایی در ایران، مجموعه مقالات چهارمین کنگره بین‌المللی جغرافیدانان جهان اسلام، دانشگاه سیستان و بلوچستان. زاهدان. ایران. ص 14- 1.
پاپلی یزدی، م.، ح، ابراهیمی، م. ا، 1390، نظریه‌های توسعه روستایی، چاپ ششم ، تهران: انتشارات سمت.
پورطاهری، م.، رکن­الدین افتخاری، ع. ا.، فضلعلی، ز. 1395. بررسی تغییرات مسکن روستایی استان مازندران. پژوهش های جغرافیایی انسانی. 5 (2). 354-339.
پورمحمدی، محمدرضا .1385. برنامه ریزی مسکن. انتشارات سمت.
تولون، ب، 1374، جغرافیای سکونت«سکونتگاه‌های روستایی»، ترجمه محمد مظاهری، چاپ اول، انتشارات دانشگاه تربیت‌معلم تبریز، تبریز.
حسینی، اکرم، جعفر زاده، تکنیم، رهبان فهیمه ، 1394، تدوین دستور زبان طراحی قلمروی فضایی مسکن به­منظور بهبود تعامل اعضای خانواده، فصلنامه مسکن و محیط روستا، بنیاد مسکن، شماره 154، 58-41.
حسینی ابری، سید.حسن، 1382، مدخلی بر جغرافیای روستایی ایران، انتشارات دانشگاه اصفهان.
خاکپور، مژگان، 1391، تأثیر عوامل اجتماعی-فرهنگی بر شکل‌گیری مسکن بومی روستایی گیلان (با تأکید بر نقش زنان)، رساله دکتری رشته پژوهش و هنر دانشگاه تربیت مدرس تهران.
دهخدا، علی اکبر، 1377. لغت­نامه دهخدا. چاپ دوم. تهران. انتشارات و چاپ دانشگاه تهران.
راپاپورت، آ، 1388، انسان‌شناسی مسکن، ترجمه خسرو افضلیان، نشر حرفه هنرمند، چاپ اول، ایران، تهران.
رضوانی،محمدرضا .1382. تحلیل روند ایجاد گسترش خانه‌های دوم در نواحی روستایی شمال تهران، پژوهش‌های جغرافیایی، شماره 59 ، دانشگاه تهران.
روح‌الامینی، محمود. 1370. زمینه فرهنگ شناسی، تهران: انتشارات پیام نور.
زیاری، کرامت الله، پرهیز، فریاد، مهد نژاد، حافظ، اشتری، حسن. 1389، ارزیابی مسکن گروه‌های درآمدی و ارائه‌ی برنامه تأمین مسکن اقشار کم‌درآمد، پژوهش‌های جغرافیایی انسانی، شماره 74.
زرگر، ا، 1388، درآمدی بر شناخت معماری روستایی، تهران، دانشگاه شهید بهشتی، مرکز چاپ و انتشارات.
زنجانی، ح، 1371، جمعیت و توسعه، مرکز مطالعات و تحقیقات شهرسازی و معماری ایران.
سعیدی، عباس. 1391، پویش ساختاری- کارکردی: رویکردی بدیل در برنامه‌ریزی فضایی، فصلنامه اقتصاد فضا و توسعه روستایی، سال اول، شماره 1، 18-1.
سعیدی، عباس و فریبا امینی. 1389، ناپایداری سکونتگاهی و تحول کارکردی مسکن روستایی، فصلنامه جغرافیا، سال هشتم، شماره 27، 44-29.
سرتیپی پور، محسن. 1387، ارزیابی و تحلیل ویژگی‌های مسکن روستایی در ایران، همایش سیاست‌های توسعه مسکن در ایران، وزارت مسکن و شهرسازی.
سرتیپی پور، محسن، 1388، آسیب‌شناسی معماری روستایی به سوی سکونتگاه مطلوب، تهران، انتشارات دانشگاه شهید بهشتی.
سرتیپی پور، محسن، 1388، بررسی تحلیل مسکن روستایی در ایران، نشریه صفه، 19(49)، 62-47.
سرتیپی پور، محسن. 1386، معماری مسکن در روستاهای ایران، فصلنامه مسکن و انقلاب، شماره 119، تهران.
سعیدی، عباس، 1385، نقش سرمایه­گذاری­های عمرانی دولت در تثبیت جمعیت روستایی، مطالعه موردی: ناحیه کاشان، فصلنامه تحقیقات جغرافیایی، شماره83، 71-53.
شکویی، ح، 1379، دیدگاه‌های نو در جغرافیای شهری، سمت، تهران.
شمس الدینی، علی، رستمی، روح االله .1390. تأثیرنوسازیمساکنروستاییبراقتصادمعیشتیروستاییان، فصلنامه مسکن و محیط روستا، شماره 135.
صفوی، ب.، ابوذر، ص. 1392. مولفه ها و شاخصه های موثر بر تحول و وضعیت مسکن از گذشته تا آینده از نظر اثرگذاری اقتصاد بر معماری بومی. همایش معماری و شهرسازی و توسعه پایدار. 3.
صیدایی، ا.، قاسمیان،ز، 1391، بررسی روند تغییرات کارکردی خانه‌های روستایی، نمونه موردی: روستای گرجی‌محله شهرستان بهشهر استان مازندران، مجله علمی تخصصی برنامه‌ریزی فضایی، سال دوم، شماره 5، 106-87.
طالب، مهدی، عنبری، موسی (1384)، جامعهشناسیروستایی، انتشارات دانشگاه تهران، چاپ اول، تهران.
ظاهری، م.، حسینی شه پریان، ن. ا.، هاشمی، س، 1396. بررسی تغییرات الگوی مسکن روستایی و ارزیابی اثرات اقتصادی آن، مطالعه موردی دهستان­های آجی چای و میدان چای شهرستان تبریز، فصلنامه روستا و توسعه،سال21، شماره 3، 29.
عنابستانی، علی اکبر، الهه انزایی و صدیقه بهزادی،1395، اثرپذیری الگوی مسکن روستایی از تغییرات فرهنگی و اجتماعی روستاییان مطالعه موردی: شهرستان نکا، فصلنامه اقتصاد فضا و توسعه روستایی، سال پنجم، شماره2، 42-21.
عبداللهی، سمیه، بوذر جمهری، خدیجه، سلطانی، ریحانه ، 1394، بررسی تأثیر تسهیلات دولت در استحکام و معماری مسکن روستایی مطالعه مورد : دهستان سرجام، فصلنامه مسکن و محیط روستا، بنیاد مسکن، شماره 149، 78-67.
عینالی، جمشید، محمدی یگانه، بهروز، خالدی­نیا، م. ط. 1394. اثرات بهسازی مسکن در تحولات کارکرد اقتصادی مساکن روستایی. مطالعه موردی: دهستان شمشیر در پاوه. فصلنامه اقتصاد فضا و توسعه روستایی. سال چهارم. شماره14. 209-191.
قره نژاد، حسن (1381)طبیعتومعماری، انتشارات گلهای محمدی، چاپ اول، اصفهان.
قاسمی سیانی، م.، افراخته، ح.، ریاحی، و.، عزیزپور، ف. 1397. تبیین تحولات ساختاری-کارکردی سکونت و مسکن روستایی. مطالعه موردی بخش بن رود و جلگه شهرستان اصفهان. نشریه علمی-پژوهشی برنامه ریزی توسعه کالبدی. سال سوم. شماره10. 64-47.
قدیری معصوم، م، رضوانی، م،  جمعه پور، م،  باغبانی، ح. 1394.  سطح بندی سرمایه­های معیشتی در روستاها گردشگری کوهستانی مطالعه موردی دهستان بالا طالقان. فصلنامه اقتصاد فضا و توسعه روستایی. 4 (2): 1-18.
قنبری، ی، 1387، گردشگری روستایی رویکردی جدید در مدیریت روستایی کشور، پیک نور، سال هفتم، 151-142.
مهدیان، ع. ا. سرتیپی پور، م. 1392. مروری برتحولات بهسازی مسکن وچشم انداز آتی. مجله مسکن و محیط روستا. 31(140). 12-3.
مهدی­نژاد، ج. ا.، شرقی، ع.، اسدپور، ف. 1397. اثرات عوامل اقتصادی در ساختار کالبدی مسکن روستایی پایدار. چهارمین همایش ملی معماری و شهر پایدار. دانشگاه تربیت دبیر شهید رجایی. تهران. ایران.
مطیعی لنگرودی، سیدحسن، بخشی، زهرا، 1389، نقش اعتبارات بهسازی مسکن در توانمندی و ماندگاری جمعیت روستایی دهستان بیهق، شهرستان سبزوار، پژوهش­های جغرافیای انسانی، شماره72، 46-31.
مرکزآمارایران. 1375. سرشماری عمومی نفوس و مسکن. تهران. مرکزآمارایران.
مخبر، ع، 1363، ابعاد اجتماعی مسکن، سازمان برنامه‌وبودجه، تهران.
نیک پور، ع.، اسفرم، ی.، شاکری منصور، ا. 1396. راهبردهای اقتصادی بهبود شاخص های مسکن در نواحی روستایی شهرستان کهگیلویه. فصلنامه اقتصاد فضا و توسعه روستایی. 6(22). 81-80.
نظریان، اصغر. 1386، شهرنشینی در حال دگرگونی و جایگاه شهر های کوچک؛ تجربه ایران، فصلنامه جغرافیایی سرزمین، سال4، شمارۀ 14، 55-33.
نیک خلق، ع. ا. 1382. جامعه شناسی روستایی. انتشارات چاپ پخش، چاپ اول. تهران..
نبردی، اسدی، 1376، مسکن و نقش آن در توسعه روستایی در شهرستان شاهین دژ، پایان­نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه فردوسی مشهد.
وارثی، حمیدرضا، سقایی، محسن، 1384، مشکلات حاکم بر بخش مسکن در ایران، فصلنامه مسکن و محیط روستا، شماره112، 60-44.
هدایت نژاد، م، 1375، اجاره‌نشینی، عوارض روانی-اجتماعی و راه‌حل‌ها، مجموعه مقالات سومین سمینار سیاست‌های توسعه مسکن در ایران، جلد 2، انتشارات وزارت مسکن و شهرسازی، تهران.
یاری، ا.،1390، هویت روستایی کلانشهر تهران، به نشر، آستان قدس رضوی.
Chambers, R. .2005. Ideas for development. Earth Scan Publication, London, Sterling VA.
Carney, D. 1998. Sustainable rural livelihoods: What contribution can we make? Paper presented at the DFID Natural Resources Advisers’ Conference, London, Published: London, Department for International Development.
Chambers, R. & Conway, G. 1992. Sustainable rural livelihoods: practical concepts for the 21st.
Domański, H. 2008. Housing conditions, in: J. Alber, T. Fahey and C. Saraceno, C. (Eds) Handbook of Quality of Life in the Enlarged European Union. London: Routledge, 235-53.
Helmor, C. and Sing, N. 2001. Sustainable livelihood: Building on the wealth of the poor. Bloomfield: Kumarin Press.
Hoggart ,K., Henderson ,S.2005. Excluding exceptions: housing non–affordability and the oppression of environmental sustainability , Journal of Rural Studies ,No: 21.
Scoones, I. .1998. Sustainable Rural Livelihoods: A. Framework for Analysis IDSDiscussion Paper, No. 72.
Ellis, F. 2000. Rural Livelihood and Diversity in Developing Countries, Oxford University Press, Oxford, UK.
Gallent, Nick & Robinson, Steve.2011. Local perspectives on rural housing affordability and implications for the localism agenda in England, Journal of Rural Studies ,No: 27.
Hashemnejad, E. and Maulanaayi, P.U.2008. Architecture overlooking the sky- rural settements- special structural feature in rural Zagros architecture of Kurdistan Region. Fine Arts, 36: 17-26. (Persian).
Haji Ebrahim Zargar, A. 1385/2006. Analyzing rural architecture of Iran. Tehran: Shahid Beheshti University Publications. [In Persian].
Hosseini Abri, S. H. 1380/2001. Study of Iran’s rural geography. Esfahan: Esfahan University Publications. [In Persian].
Iranmanesh, M.2010. Views in culture and technology. Islamic Azad University.(Persian).
Johnston ,R, Gregory ,D., Smith ,D. 1993. The dictionary of Human Geography, Blackwell, UK
Jin Su .Jeong ,Lorenzo. García-Moruno ,Julio. Hern_andez-Blanco ,Alonso .S_anchez-Ríos, Alvaro. Ramírez-G_omez, Identifying priority areas for rural housing development using the participatory multi-criteria and contingent valuation methods in Alange reservoir area, Central Extremadura (Spain), Journal of Rural Studies .50. (2017) .117-128.
K Napp I. .1982. Housing Problems in Third World, University of Stutgar.
Liu, Z., and Liu, L. 2016. Characteristics and driving factors of rural livelihood transition in the east coastal region of China: A case study of suburban Shanghai. Journal of Rural Studies, 43: 145–158.
Manoj P K. 2010. Prospects and Problems of Housing Microfinance in India: Evidence from “Bhavanashree” Project in Kerala State: European Journal of Economics, Finance and Administrative Sciences- Issue 19, 178-194.
Rapaport, Amos.1969. House Form and Culture, London, Prentice-Hall, Inc.
Nick. Gallent, Iqbal. Hamiduddin, Phoebe. Stirling, John. Kelsey.2019. Prioritising local housing needs through land-use planning in rural areas: Political theatre or amenity protection?, Journal of Rural Studies. 66. 11–20
Pacions, Michael 1984. Rural Geography ,Harper & Rew, London ,Uk.
Smith, D. R., Gordon, A., Meadows, K., & Zwick, K. 2013. Livelihood diversification inUganda: Patterns and determinants of change across two rural districts. Food Policy,26(4): 234- 435.
Short,J,R,” urban theory actitical assessment”. New York rouledge, 2006.
Tognoli, J. 1987. Residential environments. Handbook of Environmental Psychology. Plenum Pub. Corp. New York.
Turgat, H. 2001. Culture, continuity and change: Structural anahysis of the housing pattern in squatter settlement , Global Environment Research (GBER)(1):17-25.
Taylor, M.2008. Living ,working countryside: The Taylor Review of Rural Economy & Affordable Housing, Department for Communities and Local Government, London ,UK
Walelign. S. Z, Pouliot. M, Larsen. H. O, and Smith-Hall. C, (2016). Combining Household Income and Asset Data to Identify Livelihood Strategies and Their Dynamics, Journal The Journal of Development Studies, 53(6): 769- 787.
Westaway, M. S, A longitudinal investigation of satisfaction with personal and environmental quality of life in an informal South African housing settlement, Doornkop, Soweto’, Journal of Habitat International, 2006, 30, 175-189.