تحلیلی بر وضعیت حریم و چالش‌های آن در نواحی پیراشهری تهران

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه شهرسازی، واحد رودهن، دانشکده هنر و معماری، دانشگاه آزاد اسلامی، رودهن، ایران

2 دکتری گروه جعرافیا، واحد علوم و تحقیقات، دانشکده ادبیات، علوم انسانی و اجتماعی، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران

چکیده

آنچه موضوع برنامه­ریزی برای حریم شهر تهران و حفاظت از این اراضی را ضروری می­سازد، مسائل ناشی از رشد کلان‌شهر تهران، پیدایش و رشد شتابان سکونتگاه­های پیرامونی در این محدوده است؛ به طوری که نوعی ناپایداری در ابعاد مختلف اجتماعی، مدیریتی، کالبدی در این پهنه پدیده آمد و حریم تهران را به مسئله‌ای محلی و ملی بدل ساخته است؛ بنابراین برنامه­ریزی و مدیریت حفظ و صیانت حریم از ضرورت و اهمیت خاصی برخوردار است. هدف این مقاله، بررسی مسئله حریم و چالش­های آن در ابعاد مختلف شهر تهران است. نوع تحقیق ازلحاظ هدف کاربردی و از نظر ماهیت توصیفی-تحلیلی است. برای تجزیه‌وتحلیل یافته‌ها از روش‌های EDAS و WASPAS استفاده گردید. نتایج حاصل از روش EDAS نشان می‌دهد که عامل‌های مدیریتی، قوانین و مقررات و اقتصادی به ترتیب به عنوان مهم‌ترین چالش‌های راهبردی پیش روی حریم شهر تهران می‌باشد. در بخش شاخص‌ها نیز نتایج حاصل از مدل WASPASنشان می‌دهد که در بخش اقتصادی، پایین بودن توان اقتصادی ساکنان جهت هرگونه مشارکت اقتصادی؛ در بخش مدیریتی، عدم یکپارچگی مدیریت در نحوه استفاده از اراضی حریم؛ در بخش کالبدی، عدم استفاده بهینه از زمین‌های وقفی در حریم کلان‌شهر تهران ؛ در بخش قوانین و مقررات، فقدان قوانین منسجم و هماهنگ کننده برنامه‌ریزی، مدیریت و کنترل حریم؛ در بخش اجتماعی، بالا بودن آسیب‌های اجتماعی و در نهایت در بخش زیست‌محیطی، افزایش آلودگی آب‌وهوا و صوتی به عنوان مهم‌ترین چالش‌های راهبردی شناخته در وضع موجود حریم شهر تهران می‌باشد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


احمدی پور، زهرا و کرمی، قاسم.1395. تحلیل نابسامانی تداخل حریم شهر تهران با محدوده‌های اداری-سیاسی و حریم شهرهای هم‌جوار، فصلنامه تحقیقات جغرافیایی، سال 31، شماره 3، صص 42-32.
انوری، نعمت‌الله.1397. ساماندهی حریم کلانشهر تهران در چارچوب مطالعه روابط متقابل میان اسکان جمعیت و اشتغال، جغرافیا، سال هشتم، شماره دوم.
بحیرایی، حمید.1395. بررسی روند تحولات جغرافیایی (فضایی- کارکردی) و آینده­نگری سکونتگاه‌های روستایی واقع در حریم جنوبی کلانشهر تهران(مطالعه موردی: شهرستان‌های ری و اسلامشهر)، رساله دکتری، دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم تحقیقات تهران.
بحیرایی، حمید، سرور، رحیم، کارگر، بهمن و فرجی راد، عبدالرضا.1395.تحلیل راهبردی تحولات فضایی- کارکردی در پهنه حریم جنوبی کلانشهر تهران(مطالعه موردی: شهرستان‌های ری و اسلامشهر)، فصلنامه سپهر، دوره 25، ش 98.
بصیرت، میثم .1389.آشنایی با محدوده شهری، تهران، انتشارات شهرداری‌ها و دهیاری‌های کشور.
توکلی، مرتضی، ابراهیمی، آرام و حمیدی تهرانی، سمیرا.1397.تحلیل الگوی منطقه بندی آمایش سرزمین در ایران از پسامشروطه تابه‌حال، برنامه‌ریزی و آمایش فضا، دوره بیست و دوم، ش 1.
خلیجی، محمدعلی، سرور، رحیم و سادات سعیده زرآبادی، زهرا.1397.تحلیلی بر انواع تفرق‌ها و میزان اثرگذاری آن‌ها بر تحقق مدیریت یکپارچه حریم پایتخت، مطالعات برنامه‌ریزی سکونتگاه‌های انسانی، شماره 2، صص 283-303.
داداش پور، هاشم، محمدجوادی و محبتی رفیعیان.1393.بررسی نحوه ایجاد کمربند سبز و تأثیر آن در هدایت و کنترل رشد شهری حریم تهران، معماری و شهرسازی آرمان‌شهر، شماره 13.
رهنما، محمدرحیم، براتعلی خاکپور و غلامرضا عباس زاده.1394.بررسی تأثیر قانون تعاریف محدوده و حریم بر ساختار کالبدی-فضایی آینده شهرها مورد شهر مشهد، مدیریت شهری ،شماره 40.
زالی، نادر.1393.آسیب‌شناسی الگوهای برنامه‌ریزی سنتی و پیشنهاد رویکرد مدرن برنامه‌ریزی مبتنی بر تفکر آینده‌پژوهی، سومین کنفرانس الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت واکاوی مفاهیم و نظریه‌های رایج توسعه و تجارب ایران و جهان: به‌سوی نظریه ایرانی پیشرفت، اردیبهشت و خرداد.
سبحانی، نوبخت.1396.سناریوهای مدیریت یکپارچه حریم پایتخت با رویکرد آینده‌پژوهی، رساله دکتری، دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم تحقیقات تهران.
سبحانی، نوبخت، زیویار، پراونه و سرور، رحیم.1398.بررسی و تحلیل روابط علّی و معلولی شاخص‌های تأثیرگذار بر مدیریت یکپارچۀ حریم پایتخت، پژوهش‌های جغرافیای انسانی، شماره 2، صص 429-451.
سرور، رحیم، نوبخت سبحانی، انوشیروان مهری و مجید اکبری.1397.سنجش عوامل مؤثر در پیاده‌سازی مدیریت یکپارچه شهری در کلان‌شهر تهران، فضای جغرافیایی، سال هجدهم، شماره 63.
شاکری، اقبال و نوری، جواد.1394.تحلیل مقایسه‌ای قوانین و الگوهای مربوط به ساختار برنامه‌ریزی برای توسعه شهری در ایران و سایر کشورهای جهان(مطالعه موردی: آمریکا، استرالیا، کانادا و ایران)، کنفرانس بین‌المللی معماری، شهرسازی، عمران، هنر و محیط‌زیست؛ افق‌های آینده، نگاه به گذشته، تهران، دبیرخانه دائمی کنفرانس.
شیخی، محمد و شبستر، محسن.1397.آسیب‌شناسی مدیریت یکپارچه حریم کلانشهر تهران، برنامه‌ریزی توسعه شهری و منطقه‌ای، شماره 4، صص 1-34.
طرح و کاوش.1391.مرکز مطالعات و برنامه‌ریزی شهر تهران.
مرادی پور، محمد و عبدالرضا نوروزیان.1384.آینده‌پژوهی، مفاهیم و روش‌ها، فصلنامه رهیافت، ش 36.
مهندسین طرح جامع و کاوش.1391.طرح برنامه راهبردی مدیریت و برنامه‌ریزی حریم پایتخت و برنامه‌ریزی حریم شمال بزرگراه بابایی، مرکز مطالعات و برنامه‌ریزی شهر تهران.
هادیزاده بزاز، مریم.1392. مدیریت اراضی حریم شهرها؛ راهکاری اصولی در کاهش مشکلات شهری مورد شهر مشهد، هفت شهر، ش 43-44.
الوندی پور، نینا، داداش پور، هاشم.1397.فراروش پژوهش­های مرتبط با عدالت فضایی در ایران با مقیاس شهری در بازه زمانی 1383-1394، بوم شناسی شهری، سال نهم، شماره 2.
Golabchi, M. 2013. Principles of High-rise Building Design. Tehran: University of Tehran Press.
Lindgren, M. & H. Bandhold.2003. Scenario Planning The link between future and Strategy, Mats Lindgren and Hans Bandhold, 2003.
O’Brien, F. A. 2004. Scenario planning–lessons for practice from teaching and learning. European Journal of Operational Research, 152, 709–722.
Ringland, G. 1998. Scenario Planning: Managing for the Future. Chichester: Wiley.
Vandecasteele et al.2019. The Future of Cities,OPPORTUNITIES, CHALLENGES AND THE WAY FORWARD, Publications Office of the European Union
Widodo, B.,Lupyanto, R.,Sulistiono, B.,Harjito, D.A.,Hamidin, J.,Hapsari, E;Yasin, M.,Ellinda, C. 2015. Analysis of environmental carrying capacity for the development of sustainable settlement in Yogyakarta urban area, Journalof Procedia Environmental Sciences,No.28: 519-527.
Xi Jun Yu, Cho Nam Ng .2007. "Spatial and temporal dynamics of urban sprawlalong two urban–rural transects: A case study of Guangzhou, China", Available online at www. sciencedirect.com:96-109.
Xu, L., Kang, P., Wei, J. 2010. Evaluation of urban ecological carrying capacity: a case study ofBeijing, China,Journal of Procedia Environmental Sciences, No. 2: 1873-1880.
Zhao, P., 2013, Too Complex To Be Managed?New Trends in Peri-Urbanisation and Its Planning in Beijing, Cities, Vol. 30, No. 1, PP. 68–76.