تحلیل مکانی ـ فضایی سرمایه های معیشتی پیراشهر بیرجند

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار گروه جغرافیا، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه بیرجند، بیرجند، ایران

چکیده

فضاهای پیراشهری یکی از نتایج رو به تزاید رشد شهرنشینی است. این رویه، در اکثر کشورها به‌ویژه کشورهای درحال‌توسعه و کم‌رشد به اپیدمی در نظام سازمان­یابی فضایی تبدیل‌شده است؛ چراکه اکثر این فضاها بدون برنامه­ریزی از پیش طرح‌ریزی‌شده رشد یافته است. یکی از رسالت­های خطیر نظام برنامه­ریزی و مدیریت توسعه فضا، تکاپو برای قاعده­مند ساختن نظام تحولات در سازمان­یابی فضاهای پیراشهری و حاکمیت رویه توسعه­زا در بطن این سکونتگاه­ها است. در راستای تحقق اهداف برنامه­ریزی توسعه در فضاهای پیراشهری، این تحقیق تلاش داشته تا به بررسی و تحلیل مکانی­- فضایی وضعیت سرمایه­های معیشتی در سکونتگاه­های لبه شهر بیرجند بپردازد. نتایج نشان داد رشد ناپایداری و گسترش ناخرسندی­ها در اقتصاد فضای مناطق منجر به سرریزهایی از جمعیت و نیروی انسانی مستعد در پیرامون شهرها شده است و این کانون­ها را به محل انباشت "سرمایه انسانی کم­بنیه/کم­درآمد" در مناطق جغرافیایی تبدیل نموده است. با عنایت به اینکه دارایی مالی از ضعیف­ترین نوع سرمایه­های پنج­گانه معیشتی در فضاهای پیراشهری است، منجر به ایجاد و دامن زدن به دیالکتیک ساخت و بازساخت «تله فضایی فقر» در مجاور کلانشهر منطقه (بیرجند) شده است. به لحاظ مکانی نیز، سکونتگاه­های پیراشهری که هم دارای کمترین موانع طبیعی بر سرراه توسعه فیزیکی بوده و به لحاظ موقعیت قرارگیری در مجاورت راه­های دسترسی اصلی بین­شهری هستند، کانون جذب جمعیت مهاجر از شهر و روستاها بوده است. همچنین در این گروه از کانون­های پیراشهری، می­توان شاهد بالاترین میزان سرمایه­های پنج­گانه معیشتی در مقایسه با دیگر سکونتگاه­ها بود. در خصوص شهر بیرجند نیز این‌گونه فضاهای پیراشهری عمدتاً در غرب آن تجمع یافته است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

مراجع

اطهاری، کمال. 1384. فقر مسکن در ایران: فقر سیاست اجتماعی، فصلنامه رفاه اجتماعی، 5 (18): 127-113.
افراخته، حسن. 1399، فضاهای پیراشهری: الگوها، عوامل و پسایندها، مجله توسعه فضاهای پیراشهری، 2 (3): 18-1.
افراخته، حسن. حجی­پور، محمد. 1392. خزش شهری و پیامدهای آن در توسعه پایدار روستایی -مورد: روستاهای پیرامونی شهر بیرجند، فصلنامه جغرافیا (فصلنامه بین‌المللی انجمن جغرافیای ایران)، 11 (39): 185-158.
افراخته، حسن. حجی­پور، محمد. 1396. اقتصاد زباله‌ای در روستاهای پیراشهری جنوب تهران، فصلنامه اقتصاد فضا و توسعه روستایی، 6(22): 72-47.
آشنایی، تکتم. دانشپور، عبدالهادی. صرافی، مظفر. 1392. تحلیل روند رشد مراکز سکونتگاهی پیراشهری در اراضی با قابلیت بالای کشاورزی در منطقه کلانشهری تهران، کنفرانس بین‌المللی عمران، معماری و توسعه پایدار شهری، تبریز.
جمشیدزهی شه بخش، امید. قنبری، سیروس. 1399. خزش شهری و تحولات کالبدی-فضایی سکونتگاه­های پیراشهر زاهدان، مجله توسعه فضاهای پیراشهری، 2 (3): 103-85.
جمعه­پور، محمود و احمدی، شکوفه. 1390. تأثیر گردشگری بر معیشت پایدار روستایی-مطالعه موردی: روستای برغان شهرستان ساوجبلاغ، فصلنامه پژوهش­های روستایی، 2 (1): 63-33.
دانشپور، زهره. 1385. تحلیل نابرابری فضایی در محیط پیراشهری، کوشش در استفاده از رهیافت برنامه‌ریزی و مدیریت راهبردی در تهران، نشریه هنرهای زیبا، شماره 28: 14-5.
دانشپور، سیدعبدالهادی. صرافی، مظفر. آشنایی، تکتم. 1395. تحولات پیراشهر­نشینی در هاله کلان‌شهری تهران در دوره 1375-1385 خورشیدی به‌سوی توسعه­ای سازنده یا گسترشی پراکنده؟، دوفصلنامه معماری و شهرسازی، شماره 16:  33-5.
سجاسی قیداری، حمدالله. صادقلو، طاهره. پالوج، مجتبی. 1392. اولویت‌بندی راهبردهای توسعة معیشت­پایدار روستایی با مدل ترکیبی سوات تاپسیس فازی: مطالعة­موردی شهرستان خدابنده، فصلنامه روستا و توسعه، 16(2): 110-85.
شکوری، علی. بهرامی، شقایق. 1393. مطالعه تأثیر گردشگری روستایی بر کاهش فقر از منظر معیشت­پایدار: مورد روستاهای قلعه‌نو و کلین شهرستان ری، مجله توسعه محلی (روستائی-شهری)، 6(1): 24-1.
صادقلو، طاهره. سجاسی قیداری، حمدالله. پالوچ، مجتبی. 1395. توسعه معیشت­پایدار روستایی، راهبردها و راهکارها، تهران: انتشارات تحقیقات آموزش کشاورزی.
صرافی، مظفر. شمسایی، مصطفی. 1393. چارچوب معیشت­پایدار: راهبردی برای بقا و ارتقای خانوار در سکونتگاه­های غیررسمی، فصلنامه ، 24(64): 94-79.
فتحی، سمیه. علی­الحسابی، مهران. بهزادفر، مصطفی. 1396. ضرورت­های توجه شهرسازان جهت ایجاد انسجام کالبدی – اجتماعی در محلات بلندمرتبه؛ با تأملی بر توسعه منطقه 22 شهرداری تهران به‌عنوان یک منطقه پیراشهر، فصلنامه مدیریت شهری، شماره 47: 254-219.
قاسمی سیانی، محمد. نجفی، اسدالله. 1399. واکاوی تحولات کالبدی-ادراکی روستاهای پیراشهری مورد: روستای مهرآباد در شهرستان دماوند، مجله توسعه فضاهای پیراشهری، 2 (3): 161-143.
کمانرودی کجوری، موسی. پریزادی، طاهر. کرمی، مهدی. 1398. فرآیند شکل­گیری اجتماعات غیررسمی در محدوده پیراشهری مشکین­شهر، مجله توسعه فضاهای پیراشهری، 1 (2): 14-1.
متقی، افشین. دلالت، مراد. تابعی، حسن. دانشور، پروین. قربانی سپهر، آرش. 1398. تحلیل مکانی-فضایی جرم­خیزی در عرصه­های پیراشهری- مورد اسلامشهر، مجله توسعه فضاهای پیراشهری، 1(1): 18-9.
محمدی­یگانه، بهروز. عینالی، جمشید. منبری، پریسا. 1399. تحلیل عوامل اثرگذار بر تحولات مسکن معیشت­محور در نواحی پیراشهری-مورد: سکونتگاه­های دهستان معجزات شهرستان زنجان، مجله توسعه فضاهای پیراشهری، 2 (3): 126-105.
منافی­آذر، رضا. ولایی، محمد. 1398. تحلیل تطبیقی نابرابری­های فضای شهری و پیراشهری-مورد: شهر میاندوآب، مله توسعه فضاهای پیراشهری، 1(1): 128-111.
موسی­لو، مرتضی. احسانی، امیرهوشنگ. دارابی، حسن. 1399. ارزیابی خدمات منظر در عرصه پیراشهری صالح­آباد شرقی، مجله پژوهش­های روستایی، شماره 43: 453-443.
نوروزی، مرضیه. حیاتی، داریوش. 1394. سازه­های مؤثر بر معیشت­پایدار روستایی از دیدگاه کشاورزان استان­کرمانشاه، فصلنامه علوم ترویج و آموزش کشاورزی ایران، 11(1): 143-127.
Adalı, E.A. and Işık A.T. 2017. Critic and Maut Methods for the Contract Manufacturer Selection Problem, European Journal of Multidisciplinary Studies, 2(5), 93-101.
Aguilar, A. G. 2006. Introduccio´ n. In Aguilar, A G (Coord.) Las Grandes Aglomeraciones y su Periferia Regional. Experiencias en Latinoame´rica y Espan˜a, Coleccio´n Conocer para Decidir, Camara de Diputados. CONACYT, Instituto de Geografia-UNAM, Miguel Angel Porrua, Mexico, pp. 5–18.
Aguilar, A.G. 2008. Peri-urbanization, illegal settlements and environmental impact in Mexico City, Cities Journal, No. 22, 133–145.
Aksoylu, S. 2015. Development of the Urban Periphery and Issues Related to Urban Landscape Due to Gated Communities, Anadolu University, Eskişehir, 5(8), 415-427. doi: 10.17265/2160-6579/2015.08.004.
Aznar Bellver, J., Cervelló, R.R. & García, G.F. 2011. Spanish savings banks and their future transformation into private capital banks. determining their value by a multicriteria valuation methodology. European Journal of Economics, Finance and Administrative Sciences, 35, 155-164.
Benni, S., Minarelli, F., Paolinelli, G., Torreggiani, D., Tassinari, P., 2008. Lettura ed interpretazione dei caratteri dello spazio periurbano. Agribusiness Paesaggio Ambiente XI (2008) n.2.
Cattivelli, V. 2021. Planning peri-urban areas at regional level: The experience of Lombardy and Emilia-Romagna (Italy), Land Use Policy, No. 103, 1-13.
Chambers, R., & Conway, G. 1992. Sustainable rural livelihoods: practical concepts for the 21st century. (IDS Discussion Paper No. 296), Brighton: Institute of Development Studies (UK).
Cobbinah, P. B., Gaisie, E. & Owusu-Amponsah, L. 2015. Peri-urban morphology and indigenous livelihoods in Ghana, Habitat International Journal, Vol. 50, 120-129. https://doi.org/10.1016/j.habitatint.2015.08.002.
Dadashpoor, H., & Ahani, S. 2021. Explaining objective forces, driving forces, and causal mechanisms affecting the formation and expansion of the peri-urban areas: A critical realism approach, Land Use Policy, Vol. 102, https://doi.org/10.1016/j.landusepol.2020.105232.
DFID. 1999. Sustainable Livelihoods Guidance Sheet, London:Department for International Development,.
Diakoulaki, D., Mavrotas, G. & Papayannakis, L. 1995. Determining objective weights in multiple criteria problems: The CRITIC method. Computers Ops Res., 22(7), 763-770.
Douglas, I. 2006. Peri-urban ecosystems and societies: traditional zones and contrasting values. In the Peri-urban Interface, D McGregor, D Simon and D Thompson (eds.), 18-29. Earthscan, London.
EEA, 2017. Mapping Europe’s Environmental Future: Understanding the Impacts of Global Megatrends at the National Level. Copehnagen: EEA Report n.2/2017.
Ellis, F. 2002. Rural Livelihoods and Diversity in Developing Countries. Oxford University
Press, New York.
FAO, & ILO. 2009. The Live hood assessment tool-kit. Rome and Geneva: Food and Agriculture Organization of the United Nations, and nternational Labour Organization.
Gupta, D. 2015. The importance of being 'Rurban': tracking changes in a traditional setting, Economic and Political Weekly, 50(24): 37-43.
Harms, E. 1939. Rural Attitudes in Modern Urban Life, Social Forces, Vol. 17, No. 4. pp. 486-489
Hoggart, K., 2016. The City’s Hinterland: Dynamism and Divergence in Europe’s Peri-urban Territories. Routledge, New York.
Katola, A. 2010. The Infrastruture Development-A Key Factor for Subtainable Development of Rural Areas. Journal of Infrastruture Development, 3(1): 27-33.
Kolhe, N.P. & Dhote, K.K. 2016. Rurban Centres: The New Dimension of Urbanism, International Conference on Emerging Trends in Engineering, Science and Technology (ICETEST-2015), Procedia Technology, No. 24, 1699 – 1705.
Lerner, A. M., Eakin, H. & Sweeney, S. 2013. Understanding peri-urban maize production through an examination of household livelihoods in the Toluca Metropolitan Area, Mexico, Journal of Rural Studies,Vol. 30: 52-63, https://doi.org/10.1016/j.jrurstud.2012.11.001
Li, C., Wang, M.Y. & Song, Y. 2018. Vulnerability and livelihood restoration of landless households after land acquisition: Evidence from peri-urban China, Habitat International Journal, Vol. 79: 109-115. https://doi.org/10.1016/j.habitatint.2018.08.003
Marshall, F., 2008. On the Edge of Sustainability: Perspectives on Peri-urban Dynamics. STEPS Working Paper 35. STEPS Centre., Brighton.
Meligrana, J. F. 2003. Developing a planning strategy and vision for rural-urban fringe areas: a case study of British Columbia, Canadian Planning and Policy/Canadian Journal of Urban Research, 12 (1), 119-141.
Mpofu, G., Darkoh, M.K. & Gwebu, T. 2018. Peri-urbanization landuse dynamics: an analysis of evolving patterns and their impacts on Gabane Village, Botswana, GeoJournal,Vol. 83, 725-741.
Nyakundi, F.N. et al. 2020. Survey data on income, food security, and dietary behavior among women and children from households of differing socio-economic status in urban and peri-urban areas of Nairobi, Kenya, Journal Data in Brief, Vol. 33, https://doi.org/10.1016/j.dib.2020.106542
Rees, W. E. 1992. Ecological footprints and appropriated carrying capacity: what urban economics leave out. Environment and Urbanization Journal, 4(2), 121–130.
Scoones, I. 2009. Livelihoods perspectives and rural development. The Journal of Peasant Studies. No.36:171-196.
Shen, F. 2009. Tourism and Sustainable Livelihoods Approach: Application within the Chinese
context. Ph.D. thesis, Lincoln University.
Shen, F., Hughey, k., & Simmons, D. 2009. Connecting livelihoods approach and tourism: A review of the literature toward integrative thinking (Unpublished doctoral dissertation). Lincoln university.
Sreeja, K.G., Madhusoodhanan, C.G. & Eldho, T.I. 2017. Processes of peri-urban resource – livelihood transitions: Glimpses from the periphery of greater Mumbai city, India, Journal of Land Use Policy, Vol. 69: 49-55. https://doi.org/10.1016/j.landusepol.2017.09.008.
Wedingttone, C. 2003. Livelihood Outcome of Migration for Poor People Development Research Center on Migration. Globalization and Poverty, Working Papers T1.
Žlender, v. 2021. Characterization of peri-urban landscape based on the views and attitudes of different actors, Land Use Policy, Vol. 101, 105181, https://doi.org/10.1016/j.landusepol.2020.105181.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار