تحلیل اثربخشی راهبردهای برنامه پنجم توسعه اجتماعی ـ اقتصادی کشور بر توسعه نواحی روستایی پیرامون کلانشهرکرج مورد: شهرستان نظرآباد

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری گروه جغرافیا، واحد تهران مرکزی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران

2 دانشیار گروه جغرافیای انسانی، دانشکده علوم جغرافیایی، دانشگاه خوارزمی، تهران، ایران

3 استاد گروه جغرافیا، واحد یادگار امام خمینی(ره)، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران

چکیده

برنامه‌های توسعه با هدف بهبود وضعیت استانداردهای زندگی شهروندان ( ارتقای منابع، فرصت‌ها و توانمندسازی کل جامعه) در کشورها است، تهیه می شوند. مقاله حاضر با هدف تحلیل اثربخشی راهبردهای  برنامه پنجم  بر توسعه نواحی روستایی پیرامون کلانشهر کرج تدوین شده است. جامعه آماری مورد مطالعه روستاهای شهرستان نظرآباد است که 355 نفر آنها با استفاده از فرمول کوکران به عنوان حجم نمونه تعیین و با استفاده از روش طبقه‌ای - تصادفی، نمونه‌گیری شدند. برای جمع‌آوری داده‌ها و اطلاعات  از روش های اسنادی و میدانی (فن پرسشگری و ابزار پرسشنامه) استفاده شده است. در تجزیه‌و‌تحلیل داده‌ها از آزمون‌های کلموگروف اسمیرنوف، آزمون دو جمله‌ای، رگرسیون، تحلیل عاملی و تحلیل مسیر در نرم‌افزار SPSS استفاده شده است. مبتنی بر یافته‌های پژوهش این نتیجه حاصل شده است که شاخص نهایی توسعه در روستاهای مورد مطالعه متاثر از راهبردهای برنامه پنجم از روند تحولی مثبتی برخوردار نشده است. نگاه تک ساحتی در عمل سبب شد تا تنها بعد کالبدی ـ عمرانی بویژه توسعه زیرساخت‌ها از شرایط مناسب تری برخوردار شود. سایر مولفههای موثر بر شاخصهای نهایی توسعه مانند (ارتقاء خدمات محیطی، ارتقاء کیفیت محیط زیست، حفاظت از میراث فرهنگی،‌ارتقای سرمایه اجتماعی، ظرفیت‎سازی نهادی، رفاه اجتماع محلی،‌ مسئولیت‎پذیری اجتماعی، عدالت اقتصادی و ثبات اقتصادی) نتوانستهاند بطور مستقیم برآن اثر بگذارند و تنها از طریق ارتقاء زیرساخت‌ها اثر غیرمستقیم بر شاخص نهایی داشتند.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


آمار، تیمور؛ پوررمضان، عیسی و ثریا حسنی. 1391. برنامه‌ریزی توسعه یکپارچه روستایی در بخش احمد سر گوراب شهرستان شفت با استفاده از مدل تحلیلی SWOT. . مطالعات برنامه ریزی سکونتگاه های انسانی (چشم انداز جغرافیایی). 7(18).88-78.
ایکاف، راسل.1380. برنامه‌ریزی تعاملی مدیریت هماهنگ با تحول برای ساختن آینده سازمان، ترجمه سهراب خلیلی شورینی، کتاب ماد وابسته به نشر مرکز، تهران.
ازکیا، مصطفی و شکوه دیباجی فروشانی.1395. نقد برنامه‌های توسعه روستایی در ایران، مطالعات و تحقیقات اجتماعی در ایران، دوره 5، شماره 1، صص 103-125.
افراخته، حسن و همکاران.1392.جایگاه توسعه پایدار کشاورزی در برنامه‌های توسعه‌ای پنج‌ساله بعد از انقلاب، فصلنامه سیاست‌های راهبردی کلان، سال یکم، شماره 1، صص 43-62.
افراخته، حسن.1387. مقدمه‌ای بر برنامه‌ریزی سکونتگاه‌های روستایی، انتشارات گنج هنر،چاپ اول، تهران.
امانی، معصومه و همکاران.1399.تحلیلی بر سیاست‎های توسعه روستایی در برنامه پنج‎ساله ششم توسعه اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی ایران، فصلنامه پژوهش‎های روستایی، دوره 11، شماره 1، صص 25-35.
بدری، سیدعلی؛ رضوانی، محمدرضا و پروین خدادادی.1398.طراحی الگوی چالش‌های تدوین سیاست‌گذاری فضایی مناطق روستایی کشور، فصلنامه مجلس و راهبرد، سال بیست و ششم، شماره 99، صص 5-33.
پورمحمدی، محمدرضا؛ طورانی، علی و معصومه حسینلو.1392.توسعه یکپارچه نواحی روستایی و شهری؛ رویکردی فضایی و استراتژیک در نظام برنامه‌ریزی سکونتگاهی، مجله اندیشه جغرافیایی، سال هفتم، شماره 14، صص 9-36.
جمعه پور، محمود.1384.مقدمه‌ای بر برنامه‌ریزی توسعه روستایی: دیدگاه‌ها و روش‌ها، انتشارات سمت، چاپ اول، تهران.
سعیدی، عباس؛ رستگار، ابراهیم.1388.اثربخشی طرح‌ها و پروژه‌های عمرانی در توسعه اجتماعی- اقتصادی سکونتگاه‌های روستایی (مورد: روستاهای بخش وراوی (شهرستان مهر(، دوره 7، شماره 22، صص 63-47.
سعیدی، عباس.1377. مبانی جغرافیای روستایی، انتشارات سمت، چاپ اول، تهران.
مرکز آمار ایران.1398.سالنامه آماری استان البرز، انتشارات مرکز آمار ایران، تهران.
سازمان برنامه‌وبودجه استان البرز.1398.گزارش عملکرد دستگاه‌های اجرایی استان البرز، سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی، کرج.
شجری، پرستو.1390. برنامه پنجم توسعه بازار سرمایه، بخش نفت، مالیات‌ها، کشاورزی و مسکن، تازه‌های اقتصاد، شماره 126: صص 15-26.
رکن‎الدین افتخاری، عبدالرضا.1389. نقد جایگاه توسعه روستایی در لایحه پیشنهادی برنامه پنجم توسعه جمهوری اسلامی ایران، جامعه اقتصاد، سال هفتم، شماره 23 و 24، صص 169-190.
رحیمی، منیژه و فردوس توسلی.1391. بررسی نقش و جایگاه توسعه روستایی در برنامه‌های پنج‌ساله توسعه، چهارمین همایش علمی سراسری دانشجویی جغرافیا، تهران، https://www.civilica.com .
رکن‌الدین افتخاری، عبدالرضا و سیدعلی بدری.1382. ارزیابی پیامدهای اقتصادی ادغام روستاها پس از حادثه زلزله از دیدگاه توسعه پایدار، فصلنامه مدرس، شماره 29.
رضوانی، محمدرضا.1381. برنامه‌ریزی توسعه روستایی مفاهیم، راهبردها و فرایندها، مجله دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران، دوره 52، شماره 164،صص221 – 240.
رضوانی، محمدرضا.1390.برنامه‌ریزی توسعه روستایی در ایران، چاپ چهارم، انتشارات قومس، تهران.
فتح‌اللهی گلام بحری؛ سعدی, کلانتری، خلیل و علی امیری.1391.تحلیل محتوای قوانین عمران روستایی در برنامه‌های توسعه اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی جمهوری اسلامی ایران، مجله تحقیقات اقتصاد و توسعه کشاورزی ایران، شماره 1، 77-67.
قدیری معصوم، مجتبی؛ نجفی کانی، علی‌اکبر.1382.برنامه‌های توسعه بعد از پیروزی انقلاب اسلامی ایران و تأثیر آن‌ها بر نواحی روستایی، پژوهش‌های جغرافیایی، شماره 44، صص 121-11.
مؤمنی، فرشاد و مینو امینی.1390. کیفیت زندگی و توسعه پایدار در برنامه‌های توسعه ایران با رویکرد آمارتیاسن. سیاست‌گذاری اقتصادی،  سال سوم شماره 5.
پورمحمدی، محمدرضا؛ طورانی، علی و معصومه حسینلو.1392. توسعه یکپارچه نواحی روستایی و شهری؛ رویکردی فضایی و استراتژیک در نظام برنامه‌ریزی سکونتگاهی، مجله اندیشه جغرافیایی، سال هفتم، شماره 14، صص 9-36.
ملکی‌فر، عقیل.1385. ال‍ف‍ب‍ای‌ آی‍ن‍ده‌ پ‍ژوه‍ی‌: ع‍ل‍م‌ و ه‍ن‍ر ک‍ش‍ف‌ آی‍ن‍ده‌ و ش‍ک‍ل‌ ب‍خ‍ش‍ی‍دن‌ ب‍ه‌ دن‍ی‍ای‌ م‍طل‍وب‌ ف‍ردا، انتشارات اندیشکده صنعت و فناوری (آصف)، تهران.
مطیعی لنگرودی.1382. برنامه‌ریزی روستایی با تأکید بر ایران، انتشارت جهاد دانشگاهی(دانشگاه فردوسی مشهد)، مشهد.
Dobre, R. Cîrstea, A. C. & Drăcea, M. V. 2014. Study of Life Annuity Program Impact on Rural Economy Development, Procedia Economics and Finance, Vol.16, 342-347.
Torre, A. and F. Wallet 2016. Regional Development in Rural Areas: Analytical Tools and Public Policies, Springer Briefs in Regional Science.