عوامل مؤثر بر رشد سکونتگاه های پیراشهری بیرجند

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار گروه جغرافیا، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه بیرجند، بیرجند، ایران

2 استادیار گروه جامعه شناسی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه بیرجند، بیرجند، ایران

3 دانشجوی کارشناسی ارشد گروه جغرافیا، دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه بیرجند، بیرجند، ایران

چکیده

سکونتگاه های پیراشهری یکی از پیامد های بارز توسعه شهری می باشد که در شکل گیری آنها، مهاجرت های روستا شهری و مهاجرت های شهرگریز نقش اساسی دارد. پیراشهرنشینی به عنوان رشد شهرنشینی در نواحی پیرامونی و فرایند تبدیل نقاط سکونتی با ماهیت روستایی به شهری تعریف می شود. هدف این مقاله بررسی عوامل مؤثر بر رشد سکونتگاه های پیراشهری بیرجند است. نوع پژوهش بر مبنای هدف، کاربردی و روش انجام تحقیق از نوع توصیفی با روش پیمایشی است. جمع آوری اطلاعات با روش کتابخانه ای و پیمایشی  انجام گرفته، جامعه آماری سرپرستان خانوار شش روستای پیراشهر بیرجند شامل 6423 خانوار ساکن بوده که با استفاده از فرمول کوکران 156 نفر به عنوان نمونه انتخاب شدند. روش نمونه گیری احتمالی و از نوع تصادفی- طبقه ای است.  داده های حاصل از پرسشگری از سرپرستان خانوار در محدوده مطالعه، به وسیله نرم افزار Spss و smartpls مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته است. نتایج تحقیق نشان می دهد که از 4 عامل استخراج شده، مهمترین عامل در رشد سکونتگاه های پیراشهری عامل اقتصادی با ضریب تأثیر(783/0)، دومین عامل، عامل اجتماعی با ضریب تأثیر(152/0)، سومین عامل، عامل کالبدی با ضریب تأثیر(140/0) و چهارمین عامل، عامل زیست محیطی با ضریب تأثیر(099/0) است. در زمینه عوامل اقتصادی؛ ارزان بودن قیمت زمین و مسکن، در زمینه عوامل اجتماعی؛ وجود امنیت، در زمینه عوامل کالبدی؛ بهسازی و مقاوم سازی منازل، ساخت و ساز مسکونی و ویلاسازی و در زمینه عوامل زیست محیطی آب و هوای پاک، محیط آرام و ساکت بیشترین تأثیر بر رشد سکونتگاه های پیراشهری بیرجند داشته است.

کلیدواژه‌ها


آشنایی، تکتم؛ دانشپور، عبدالهادی؛ صرافی، مظفر. 1392. ضرورت به‌کارگیری رهیافت برنامه‌ریزی و مدیریت زیست‌محیطی در هدایت و کنترل رشد سکونتگاه‌های پیراشهری در منطقه کلان‌شهری تهران. سومین کنفرانس برنامه‌ریزی و مدیریت محیط‌زیست. صص 13-1.
افراخته، حسن. 1399. فضاهای پیراشهری: الگوها، عوامل و پسایندها. مجله توسعه فضاهای پیراشهری. شماره اول. صص 15-10.
بابایی، محبوب؛ بصیری، مرتضی؛ بدراق نژاد، ایوب. 1397. تحلیل جمعیت‌پذیری و روند تحولات اقتصادی اجتماعی روستاهای پیراشهری در شهرستان ارومیه. مجله توسعه فضاهای پیراشهری. شماره1. صص 90-79.
بهرامی، آرمان. 1395. آثار مهاجرت‌های روستایی بر گسترش کالبدی شهر(مطالعه موردی: شهر دیواندره) . پایان‌نامه کارشناسی ارشد. دانشگاه مازندران.
پاپلی یزدی، محمدحسین؛ رجبی سناجردی، حسین. 1382. نظریه‌های شهر و پیرامون. انتشارات سمت.
خراسانی، محمدامین؛ رجایی، سید عباس. 1393. نگرشی بر پویش جمعیتی در روستاهای پیراشهری. مجموعه مقالات اولین همایش توسعه پایدار روستایی در افق1404. صص 9-1.
دانشپور،زهره. 1385. تحلیل نابرابری فضایی در محیط پیراشهری، کوشش در استفاده از رهیافت برنامه‌ریزی و مدیریت راهبردی در تهران. نشریه هنرهای زیبا. شماره 28. صص 14-5.
دانشپور، سید عبدالهادی؛ صرافی، مظفر؛ آشنایی، تکتم. 1395. تحولات پیراشهرنشینی در هاله کلان‌شهری تهران در دوره 1385-1375 خورشیدی به‌سوی توسعه‌ای سازنده یا گسترشی پراکنده؟. فصلنامه معماری و شهرسازی. شماره 16. صص 33-5.
داوری، علی؛ رضازاده، آرش. 1393. مدل‌سازی معادلات ساختاری با نرم‌افزار PLS. تهران: سازمان انتشارات جهاد دانشگاهی.
رحمانی، بیژن؛ شفیعی ثابت، ناصر؛ مزارزهی، یعقوب. 1398. نقش جریان‌های فضایی در تحولات اقتصادی سکونتگاه‌های روستایی مورد: روستاهای پیرامونی شهر زاهدان. فصلنامه اقتصاد فضا و توسعه روستایی. شماره 3. صص 50-33.
سالنامه آماری شهرستان بیرجند. معاونت آمار و اطلاعات. 1396.
شریفی، مریم؛ جوان، جعفر؛ شایان، حمید؛ رهنما، محمدرحیم. 1394. تحلیل علل جمعیت‌پذیری روستاهای حریم مادرشهرها بااستفاده از تحلیل عاملی، مطالعه موردی: قلعه خیابان مشهد. فصلنامه پژوهش و برنامه‌ریزی روستایی. شماره9. صص 25-22.
صالحی بابا میری، چیا؛ مولایی، نصرالله؛ معتمدی مهر، اکبر؛ آمار، تیمور. 1395. تحلیل روند تحولات ساختار اجتماعی فرهنگی روستاهای پیراشهری، مطالعه موردی: شهر سقز استان کردستان. فصلنامه پژوهش و برنامه‌ریزی روستایی. شماره16. صص 76-61.
صرافی، مظفر. 1377. مبانی برنامه‌ریزی توسعه منطقه‌ای. تهران: انتشارات سازمان برنامه‌وبودجه.
طاهرخانی، مهدی. 1381.  بازشناسی عوامل مؤثر در مهاجرت‌های روستا – شهری. مجله تحقیقات جغرافیایی. صص  97-63.
طورانی، علی؛ خراسانی، محمدامین؛ خواجه شاهکوهی، علیرضا. 1392. واکاوی پویایی فضایی جمعیت در نواحی پیراشهری.  برنامه‌ریزی منطقه‌ای. شماره3. صص 238-219.
فنی، زهره؛ خلیل اللهی، حسینعلی؛ سجادی، ژیلا؛ فال سلیمان، محمود. 1397. تحلیل مهاجرت‌های روستا- شهری و پیامدهای آن بر ناپایداری شهری، مطالعه موردی: شهر بیرجند. شماره 1 (پیاپی 17). صص 24-13.
قلاسی، طیبه. 1393. بررسی و تحلیل مهاجرت معکوس شهر به روستا و عوامل مؤثر بر آن، مطالعه موردی: شهر بیرجند. پایان‌نامه کارشناسی ارشد. دانشگاه پیام نور بیرجند.
قنبری، سیروس؛ جمشیدزهی شه بخش، امید. 1399. خزش شهری و تحولات کالبدی- فضایی سکونتگاه‌های پیراشهر زاهدان. مجله توسعه فضاهای پیراشهری. شماره اول. صص 103-85.
کامروا، مهرداد. 1373. بحران شهرنشینی در ایران. مجله کلک. شماره 57. صص 69-54.
هاروی، دیدوید. 1358. شهر و بازار. ترجمه بهروز منادی زاده. نشر ایران.
Banai, R. 2014. Definition, Data, Methods of Measurement, and Environmental, Consequences, Journal of Sustainability Education. Vol. 7. pp. 2151-7452.
Gonzalez, G. Rocio Manteiga, S. Maria Teresa Moresa and Gumersindo Feijoo. 2018. Assessing the sustainability of Spanish cities considering Environmental and socio economic Indicators, Journal of cleaner production. Vol. 178.
Gregor, D. Simon, D. & Thompson, D. 2005. The Peri-urban Interface; Approaches to Sustainable Natural and Human Resource Use, EARTHSCAN. pp. 119-153.
Halkattti, M. purushothaman, S. & Brook, R. 2000. Participatory Action Planning in the Peri-urban IInterface, Environment and Urbanization. Vol. 15.
Ravetz, J. Fertner, C. & Nielsen, T. S. 2013. The dynamics of periurbanization. In Peri-urban:  futures: Scenarios and models for land use change in Europe. pp. 13-44.
Wilson, R. 2015. Indigenous land management in urban and peri-urban landscapes. Hons thesis. Universit.