مدیریت شهری و نقش آن در هدایت و کنترل توسعه فضایی- کالبدی مناطق پیراشهری یاسوج

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری گروه جغرافیا، دانشکده علوم انسانی، واحد یزد، دانشگاه آزاد اسلامی، یزد، ایران

2 دانشیار گروه جغرافیا، دانشکده علوم انسانی و اجتماعی، دانشگاه یزد، یزد، ایران

3 استادیار گروه شهرسازی، دانشکده هنر و معماری، واحد یزد، دانشگاه آزاد اسلامی، یزد، ایران

4 دانشیار گروه سنجش‌ازدور و سیستم اطلاعات جغرافیایی، دانشکده فنی مهندسی، واحد یزد، دانشگاه آزاد اسلامی، یزد، ایران.

چکیده

افزایش جمعیت، رشد سریع شهرنشینی و خزش شهری عامل اصلی تولید فضاهای پیراشهری است. مدیریت شهری به‌عنوان یک نهاد محلی نقش اساسی در کنترل و هدایت روند گسترش کالبدی-فضایی شهرها دارد. الگوی کنونی مدیریت شهری در ایران منجر به بروز ناپایداری‌های فضایی-کالبدی و دست اندازی به فضاهای پیراشهری به‌ویژه زمین‌های کشاورزی در بیش‌تر شهرها از جمله یاسوج شده است. پژوهش حاضر با هدف مدلسازی ساختاری مؤلفه‌های مبنایی مدیریت شهری مؤثر بر هدایت و کنترل روند توسعه فضایی-کالبدی مناطق پیراشهری یاسوج صورت گرفته است. روش پژوهش مبتنی بر رویکرد توصیفی-تحلیلی که با پیمایش میدانی جهت تکمیل پرسشنامه‌ها می‌باشد. جامعه آماری پژوهش، مدیران، متخصصان و کارشناسان نهادهای دولتی و عمومی شهر یاسوج است که به روش نمونه‌گیری خوشه‌ای و به‌صورت هدفمند با استفاده از جدول تعیین حجم نمونه مورگان به تعداد 148 نفر انتخاب شد. داده‌های گردآوری شده با بهره‌گیری از روش معادلات ساختاری و با استفاده از نرم‌افزار اسمارت پی‌ال‌اس (Smart P.L.S) مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت. نتایج نشان داد که مؤلفه‌های مبنایی مدیریت شهری (سیاست‌گذاری و تصمیم‌گیری شهری، برنامه‌ریزی و سازماندهی، امور اجرایی و خدمات شهری) به میزان 433/0، 372/ و 487/0 تغییرات کنترل و هدایت روند توسعه فضایی-کالبدی محدوده مطالعاتی را تبیین می‌کنند. هم‌چنین تأثیر مؤلفه‌های مبنایی مدیریت شهری طبق آماره t (935/12)، (888/4)، (851/14) در سطح 99 درصد معنادار بوده که بیانگر تأثیر مثبت و معنادار این مؤلفه‌ها بر کنترل و هدایت روند توسعه فضایی-کالبدی است. در مجموع این سه مؤلفه مدیریت شهری، 874/0 درصد متغیر هدایت و کنترل توسعه فضایی مناطق پیراشهری یاسوج را پیش‌بینی می‌کنند.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


احدنژادروشتی، محسن، حسینی، احمد (1390). ارزیابی و پیش­بینی تغییرات و پراکنش افقی شهرها با استفاده از تصاویر ماهواره­ای چند زمانه و سیستم اطلاعات جغرافیایی (نمونه موردی: شهرتبریز در مقطع زمانی 1363-1389)، پژوهش و برنامه­ریزی شهری، سال دوم، شماره 4، صص 20-1.
اسمعیل­پور، فاطمه، سرایی، محمدحسین، اسمعیل­پور، نجما (1399). تحلیل کمی الگوی رشد کالبدی - فضایی شهر اراک، جغرافیا و آمایش شهری - منطقه­ای، سال دهم، شماره 35، صص 65-84.
افراخته، حسن، حجی­پور، محمد(1392). خزش شهری و پیامدهای آن در توسعه پایدار روستایی (مورد: روستاهای پیراشهری شهر بیرجند). جغرافیا (فصلنامه بین­المللی انجمن جغرافیای ایران)، سال یازدهم، شماره 39، صص 185-158-
امینی، جمال، احمدتوزه، واحد (1398). تحلیلی برجهات بهینه توسعه فضایی- کالبدی شهر مهاباد، جغرافیا و برنامه­ریزی شهری چشم‌انداز زاگرس، دوره 11، شماره 41، صص 106-88.
آرزم، فاطمه، امیری، معراج، اورنگ­پور، راضیه، پرکم، معصومه، آرزم، شیوا (1399). نقش مدیریت شهری (شهرداری­ها) در توسعه پایدار شهرها، پژوهش­های نوین علوم جغرافیایی، معماری و شهرسازی، شماره 25، صص 82-73.
پوراحمد، احمد، مهدی، حسام، حدیثه، آشور، محمدپور، صابر (1389). تحلیلی بر الگوی گسترش کالبدی - فضایی شهر گرگان با استفاده از مدل­های آنتروپی شانون و هلدرن، پژوهش­های برنامه­ریزی شهری، دوره 1، شماره3، صص 18-1.
پورمحمدی، محمدرضا، جام کسری، محمد (1390). تحلیلی بر الگوی توسعه ناموزون تبریز، تحقیقات جغرافیایی، سال 25، شماره 100، صص 31-54.
پوریوسفی، مرجان (1398). نقش مدیریت شهری و شهرداری در توسعه کالبدی - فیزیکی شهرها با تأکید بر تغییر کاربری اراضی (مطالعه موردی: شهر چالوس)، نخستین کنفرانس ملی جغرافیا و برنامه­ریزی شهری و روستایی، مرکز بین‌المللی همایش­ها و سمینارهای توسعه پایدار علوم جهان اسلام - مؤسسه آموزش عالی حکمت، 9 مرداد، تهران.
جمشیدزهی­شه­بخش، امید، قنبری، سیروس (1399). خزش شهری و تحولات کالبدی - فضایی سکونتگاه­های پیراشهر زاهدان، توسعه فضاهای پیراشهری، سال دوم، شماره 3، صص 85-104.
حسینی، حسین، زنگی­آبادی، علی (1396). تحلیل روند و نحوه گسترش شهرهای سیاسی - اداری ایران (موردپژوهشی: یاسوج از پیدایش تاکنون). جغرافیا و برنامه­ریزی محیطی، سال 28، شماره 4، صص 164-143.
حق­پناه، یعقوب، رفیعیان، مجتبی، کامیابی، سعید، ارغان، عباس (1398). تبیین نقش الگوی مدیریت زمین شهری مبتنی بر توسعه کالبدی - فضایی شهرها (مورد پژوهی: منطقه 12 کلانشهر تهران)، پژوهش و برنامه­ریزی شهری، سال 10، شماره پیاپی 37، صص 82-67.
خادم­الحسینی، احمد، بهرامی، انوشیروان (1398). ارزیابی عملکرد مدیریت شهری در پایدار شهری (مطالعه موردی: شهر ایذه)، جغرافیا و مطالعات محیطی، سال هشتم، شماره 30، صص 48-33.
خیرالدین، رضا، ایمانی، جواد، فروهر، امیر (1392). تحلیل پیامدهای فضایی اقدامات مدیریت شهری در بافت­های قدیم و جدید کلانشهر تبریز، اقتصاد و مدیریت شهری، شماره 4، صص 109-93.
دانشپور، زهره (135). تحلیل نابرابری­ فضایی در محیط­های پیراشهری، هنرهای زیبا، دوره 28، شماره 28، پیاپی 1407، صص 14-5.
رفیعی، مهران، خطیبی، سیدمحمدرضا، داودپور، زهره (1399). تبیین مفهوم پیراشهری و عوامل مؤثر در ایجاد و توسعه آن، باغ نظر، دوره 17، شماره92، صص 29-50.
رهنما، محمدرحیم، رضائیان، بیتا (1393). سنجش میزان پراکنش و فشردگی شکل کلان­شهرهای ایران با استفاده از مدل­های کمی، مطالعات جغرافیایی مناطق خشک، سال 4، شماره 16، صص 107-87.
ریاحی، وحید، معصومی، مهدی (1399). چالش­های مدیریت روستایی و نقش آن در توسعه‌نیافتگی روستاهای پیراشهری (مورد: شهر شیراز)، توسعه فضاهای پیراشهری، سال دوم، شماره اول، پیاپی 3، صص84-65.
سیاف­زاده، علیرضا، ظاهری، زلیخا (1396). بررسی عملکرد مدیریت شهری و نقش آن در توسعه فضایی - کالبدی (مطالعه موردی: شهر سردشت)، دومین همایش بین­المللی افق­های نوین در مهندسی عمران معماری و شهرسازی و مدیریت فرهنگی شهرها، انجمن افق نوین علم و فناوری، 13 اردیبهشت، تهران.
سیف­الدینی، فرانک، زیاری، کرامت­الله، پوراحمد، احمد، نیک­پور، عامر (1391). تبیین پراکنش و فشردگی فرم شهری در آمل با رویکرد فرم شهری پایدار، پژوهش­های جغرافیای انسانی، دوره 44، شماره 80، صص 176-155.
طولابی­نژاد، مهرشاد، سهرابی، محسن (1399). تحلیل عملکرد مدیران سکونتگاه­های پیراشهری با رویکرد توسعه پایدار فضا (مورد: شهرستان پلدختر)، توسعه فضاهای پیراشهری، سال دوم، شماره 2، پیاپی 4، صص 94-69.
علیان، مهدی، فرجی، امین، سرایی، محمدحسین (1396). تحلیل عملکرد مدیریت شهری بر پایه معیارهای پایداری محله‌ای در بافت تاریخی شهر یزد، جغرافیا و آمایش شهری - منطقه­ای، شماره 24، صص 214-195.
عنابستانی، علی­اکبر، فعال‌جلالی، امین (1400). تحلیل میزان اثرگذاری نظارت دهیاری­ها برساخت و سازهای توسعه کالبدی (مطالعه موردی: روستاهای پیراشهری کلانشهری مشهد)، برنامه­ریزی توسعه کالبدی، سال 6، شماره 1، صص 4-67.
فیروزنیا، قدیر، موسی‌کاظمی، سیدمهدی، صادقی‌طاهری، اعظم (1390). تحلیل تأثیر فاصله در میزان ادغام روستاهای الحاقی به شهر (مطالعه موردی: روستاهای الحاقی در شهر کاشان)، پژوهش­های روستایی، سال2، شماره4، صص 151-123.
قدمی، مصطفی، یوسفیان، پریناز (1393). تحلیلی بر تغییرات ساختار فضایی شهر اصفهان با گریزی بر آلودگی هوا، مطالعات برنامه­ریزی شهری، سال دوم، شماره 8، صص 86-63.
قدیری، محمود، زیاری، کرامت­الله، دستا، فرزانه (1393). تحلیل تحولات فرم فضایی شهر یزد طی سال­های 1375 تا 1390، جغرافیا و برنامه­ریزی محیطی، سال 25، پیاپی 56، شماره 4، صص 36-17.
قربانی، جواد، رحمانی، بیژن (1394). تأثیر گسترش فیزیکی شهر سلطانیه بر روستاهای پیرامونی، اولین همایش گردشگری، جغرافیا و محیط زیست پاک، دانشگاه شهید بهشتی، تهران.
کاظمیان شیروان، غلامرضا، ضیائی، محمود، امیری، مقصود، مرادی، حسین (1396). بررسی استقرار خرده نظام مدیریت مناطق پیراشهری (مطالعه موردی: منطقه 22 کلانشهر تهران)، اقتصاد و مدیریت شهری، دوره 5، شماره 2، صص 56-41.
کاظمیان، غلامرضا، ضیایی، محمود، امیری، مقصود، مرادی، حسین (1397). ارائه الگویی برای مدیریت مناطق پیراشهری کلان­شهر تهران (موردمطالعه: منطقه 22)، جغرافیا (برنامه­ریزی منطقه­ای)، سال هشتم، شماره 2، صص 378-361.
کریمی، ببراز، پیوسته­گر، یعقوب، تقوایی، مسعود (1399). تحلیل و ارزیابی روند توسعه فضایی کلانشهر شیراز در افق 1401 با استفاده از مدل تحول زمین و تکنیک هلدرن، پژوهش و برنامه­ریزی شهری، سال 11، شماره پیاپی 40، صص 136-123.
محمدی، پژمان، زیاری، یوسفعلی، توکلان، علی (1399). تحلیلی بر اثرگذاری ابعاد مدیریت شهری بر شاخص­های زیست­پذیری شهری (مطالعه موردی: شهر شهرکرد)، پژوهش­های جغرافیای انسانی، دوره 52، شماره 3، صص 1069-1055.
محمدی، زهرا، نجفی­کانی، علی اکبر، قانقرمه، عبدالعظیم (1395). بررسی توسعه کالبدی - فضایی شهرهای ساحلی با تأکید بر توسعه پایدار (مطالعه موردی: شهر بندر ترکمن). آمایش جغرافیایی فضا، سال ششم، صص166-152.
مدیری، مهدی، حیاتی، سلمان، رضایی­مقدم، علی (1396). تحلیل و بررسی الگوی توسعه فضایی کلانشهر مشهد، مدیریت شهری، شماره 46، صص 22-7.
مرصوصی، نفیسه، بهرامی­پاوه، رحمت اله (1390). توسعه پایدار شهری، تهران، نشر دانشگاه پیام نور.
مشکینی، ابوالفضل، مولائی قلیچی، محمد، خاوریان گرمسیر، امیررضا (1395). روندهای پراکنده­رویی شهری و برنامه­ریزی توسعه فضایی پایدار (مطالعه موردی: منطقه 2 تهران)، معماری شهر پایدار، سال چهارم، شماره دو، صص 54-43.
منتظر، فرامرز، نظم­فر، حسین، یزدانی، محمدحسن (1397). تحلیل توسعه فضایی شهر اردبیل در دوره زمانی (1390-1335). مطالعات عمران شهری، صص 136-120.
یاسوری، مجید، سجودی، مریم (1398). تدوین وضعیت توسعه فضایی در شهرستان رشت با تأکید بر الگوی راهبرد توسعه منطقه­ای (RDSراهبرد توسعه، شماره 57، صص 182-155.
Amoateng, P., Cobbinah, P.B., & OwusuAdade, K (2014). Managing physical development in peri-urban areas of Kumasi, Ghana: A case of Abuakwa, Journal of Urban and Environmental Engineering, 7 (14), pp. 12-20.
Ansah, J., & Francisca, A (2016). The spatial expression of physical development controls in a fast-growing Ghanaian city, Land Use Policy, 54 (8), pp. 52-64.
Caruso, G (2015). Peri-Urbanisation: the situation in Europe. A bibliographical note and survey of studies in the Nethrlands, Belgium Great Britain, Germany, Italy and the Nordic countries.
Chigudu, A (2021). Influence of Colonial Planning Legislation on Spatial Development in Zimbabwe and Zambia, Development March, 147 (21), pp. 128-134.
El-Kawy, A. O. R., Rød, J. K., Ismail, H. A., & Suliman, A.S (2011). Land Use and Land Cover Change Detection in the Western Nile Delta of Egypt Using Remote Sensing Data, Applied Geography, 31(2), pp. 483-494.
Ewinga, R., Hamidib, Sh., Gracec, J., & Dennis Weid, Y (2016). Does urban sprawl hold down upward mobility?, Landscape and Urban Planning, 148 (16), pp. 80-88
Fang, L., Li, P., & Song, S (2017). China’s urban development policies and city growth dynamics: An analysis based on the Gibrat’s Law, International Review of Economics & Finance, 52 (11), pp. 322-329.
Greca, P., Barbarossa, L., Ignaccolo, M., Inturri, G., & Martinico, F (2011). The density dilemma. A proposal for introducing smart growth principles in a sprawling settlement within Catania metropolitan area, Cities, 28 (7), pp. 527-535.
Karakuzulu, Z., Arici, F., & Dogan, S (2020). Spatial development of Adapazari City (Turkey) after the 1999 earthquake (1999-2017), Arabian Journal of Geosciences, 13 (22), pp. 118-129.
Olga, S., Nikolaos, K., & Theologos, L (2016). Evidence of complex site effects and soil non-linearity numerically estimated by 2D vs 1D seismic response analyses in the city of Xanthi, Social and Behavioral Sciences, 54 (3), pp. 42-50.
Owusu-Ansah, J.K., & Atta-Boateng, F (2016). The spatial expression of physical development controls in a fast-growing Ghanaian city, Journal of Land Use Policy, 54 (12), pp. 147-157.
Qingsong, H., Song, Y., Yaolin, L., & Chaohui, Yin (2017). Diffusion or coalescence? Urban growth pattern and change in 363 Chinese cities from 1995 to 2015, journal of sustainable cities and society, 35(10), pp. 729- 739.
Thaitakoo, D (2006). Toward a Way to Balance Conservation and Development in the Ayutthaya Historic Town Centers. Journal of Humanities, 22(12), pp. 34-16.
Triantakonstantis, D., Prastacos, P., & Tsoukala, A (2013). Analyzing urban sprawl in Rethymno, Greece. Journal of Indian Society Remote Sensing, 7 (14), pp. 1-10.
Wiedmann, F., Salama, M.A., & Thierstein, A (2012). Urban Evolution of the City of Doha: An Investigation into the Impact of Economic Transformations on Urban Structures. URBAN EV, 29, 2.
Williams, K (2000). Urban intensification policies in England: problems and contradictions. Land Use Policy, 16 (3), pp.167-178.
Wilson, R. (2015). Indigenous land management in urban and peri-urban landscapes. Hons thesis., University of the Sunshine Coast.
Wilson, R., & Pearce, T. (2017). Management Challenges for Aboriginal Cultural Heritage in Peri-urban Queensland. Australian Geographer, 48(2), 203-217.