تحلیل الگوی کالبدی فضایی مسکن بومی مبتنی بر نظام های کالبدی و عملکردی در مناطق پیراشهری بندرعباس

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری گروه معماری و شهرسازی، دانشکده هنر و معماری، واحد یاسوج، دانشگاه آزاد اسلامی، یاسوج، ایران.

2 استادیار گروه عمران، دانشکده فنی و مهندسی، دانشگاه یاسوج، یاسوج، ایران

3 دانشیار گروه معماری و شهرسازی ، دانشکده هنر و معماری، واحد یاسوج ، دانشگاه آزاد اسلامی، یاسوج ، ایران

چکیده

گونه‌شناسی مسکن یکی از بهترین شیوه‌های آگاهی از سبک زندگی، نوع معیشت، محیط زیست و تفکر آمیخته به ذوق و هنر انسان‌ها در زمان‌های مختلف است. در مطالعات گونه‌شناسی به دسته‌بندی نمونه‌ها بر اساس معیارهای مشترک پرداخته می‌شود که این معیارها می‌توانند شکلی و یا مرتبط با عملکرد بنا باشد. اگر چه تاکنون پژوهش‌های مختلفی در ارتباط با گونه‌شناسی معماری بومی نقاط مختلف ایران انجام گرفته است؛ اما این در حالی است که معماری بومی روستاهای استان هرمزگان کمتر از این موضوع سهم برده‌اند. در این ارتباط روستاهای پیراشهر بندرعباس به عنوان قطب جمعیتی، سیاسی و اجتماعی استان از اهیمتی دو چندان برخوردار است. بر همین اساس در این پژوهش موضوع گونه‌شناسی خانه‌های بومی روستاهای پیراشهر بندرعباس بر اساس دو نظام شکلی و کارکردی مورد بررسی قرار خواهد گرفت. پژوهش از نوع کیفی است؛ در گردآوری داده‌ها از روش پیمایش میدانی و در تحلیل داده‌ها از روش ‌توصیفی-تحلیلی استفاده شده است. در گام نخست کلیه روستاهای این حوزه شناسایی و در چهارمنطقه جغرافیایی شامل روستاهای شمال، شرق، غرب و مرکز شهرستان دسته بندی شدند؛ سپس از این میان روستاهای که دارای بافت باارزش بودند و در شعاع 15 کیلومتری پیراشهر بندعباس قرار داشتند، 14 روستا انتخاب و از هر روستا 4 واحد مسکن بومی برداشت شد. نتایج تحقیق حاکی از وجود تفاوت در روستاهای مناطق غربی با روستاهای سایر نقاط از منظر روابط فضایی و نیز تنوع عملکردی بود؛ به نحوی که در روستاهای نواحی غربی به دلیل تمکن مالی بیشتر ساکنین، تنوع فضاها بیشتر و روابط فضایی از سلسله مراتب بیشتری برخوردار است؛ همچنین در نواحی شرقی شهرستان که مردم پیش‌تر سابقه زندگی عشایری داشته‌اند، الگوی مسکن تا حد زیادی مشابه ساختار کپر است که از جمله مهمترین نمود این موضوع، عدم وجود حیاط و یا پیش‌خان در ورود به خانه است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


آبرون، علی‌اصغر؛ عباس زاده، شهاب؛ عسمری رابری، اباصلت.1396. ارزیابی تغییرات ساختار معماری مسکن و عرصه حیاط در روستاها (مطالعه موردی ریاب خراسان رضوی)، مسکن و محیط روستا، شماره 159: 35-50.
اکرمی، غلامرضا.1390. رازهای معماری روستایی، مسکن و محیط روستا، شماره 131: 25-48.
امینیان، سعید؛ جانی پور، بهروز؛ سهرابی، ثریا .1390. گونه‌شناسی مسکن روستایی استان هرمزگان، تهران: انتشارات بنیاد مسکن انقلاب اسلامی.
جام کسری، محمد. 1389. بهسازی بافت باارزش روستایی، فرایندی از ذهنیت تا عینیت، مسکن و محیط روستا، شماره 131: 61-72.
راهب، غزاله. 1394. واکاوی مفهوم گونه در مسکن بومی و تعیین رویکردی برای دسته‌بندی گونه­های مسکن روستایی در ایران، مسکن و محیط روستا، شماره 150: 3-18.
رستمی، سعید؛ حیدری، علی‌اکبر؛ پیوسته­گر، یعقوب.1400. تحلیلی بر نقش معیشت بر شکل سکونتگاه­های روستایی نواحی ساحلی شهرستان بندرعباس مورد پژوهی: روستای بوستانو، فصلنامه برنامه‌ریزی منطقه­ای، دوره 11، شماره 42.
رحیمی زاده، نیلوفر؛ عطاریان، کورش؛ دیده­بان، محمد.1399. گونه‌شناسی مسکن روستایی شهرستان بروجرد بر پایه الگوهای بومی ساختاری - کالبدی (نمونه موردی: روستای کوشکی سفلی)، مسکن و محیط روستا، دوره 39، شماره 171: 35-48.
زرگر، اکبر. 1393. درآمدی بر شناخت معماری روستایی ایران، تهران: دانشگاه شهید بهشتی.
سرتیپی­پور، محسن .1384. شاخص­های معماری مسکن روستایی در ایران، هنرهای زیبا، شماره 22: 43-52.
سرتیپی­پور، محسن.1390. پدیدارشناسی مسکن روستایی، مسکن و محیط روستا، شماره 133: 3-14.
قاسمی، علی؛ رسمتعلی­زاده، ولی­الله .1395. اثرات وام مسکن روستایی در تغییرات زندگی روستایی، مسکن و محیط روستا، 139: 67-84.
معقولی، نادیا؛ احمدزاده، معصومه.1396. گونه‌شناسی مسکن روستایی شهرستان سوادکوه ازنظر معماری و سازه، فصلنامه مسکن و محیط روستا، شماره 160: 87-102.
سرتیپی­پور، محسن.1384. شاخص­های معماری مسکن روستایی در ایران، هنرهای زیبا، شماره 22: 43-52.
شهبازی احمدی، صدیقه.1392. گونه‌شناسی بادگیرهای سنتی در معماری مسکونی استان هرمزگان، پژوهش­نامه فرهنگی استان هرمزگان، دوره 3، شماره 5: 89-105.
معماریان، غلام­حسین، دهقانی تفتی، محسن. 1397. در جست‌وجوی معنایی نو برای مفهوم گونه و گونه‌شناسی در معماری، (مطالعه موردی: خانه گونه تالاردار شهر تفت)، مسکن و محیط روستا، شماره 162: 21-38.
معماریان، غلامحسین؛ طبرسا، محمدعلی. 1392. گونه و گونه‌شناسی معماری، نشریه انجمن علمی معماری و شهرسازی ایران، شماره 6: 103-114.
میرریاحی، سعید؛ مجیدی، رومینا. 1390. شناخت فرایند شکل­گیری کالبد روستای سنگان شهرستان تهران، مسکن و محیط روستا، شماره 134.
Alexander, Christopher & others. 1977. A pattern language: towns, buildings, construction, New York, Oxford University Press.
Lang, Jon. 1987. Creating Architectural Theory: The Role of the Behavioral Sciences in Environmental Design, New York: Van Nostrand Reinhold.
Oliver, Paul, Bridge, Alexander. 2007. Atlas of Vernacular Architecture of the World, Routledge. K.R. Uni . 1965. Social Factors in Housing, ،The rural habitat, Editors: David Oakly, K.Ramman UNNI, The School of planning & Architecture, New Delhi.
Rapoport, Amos. 1969. House- Form- Culture, foundation of cultural Geography series, New York: Pearson; 1st edition