شناسایی و اولویت‌بندی معیارهای تعیین‌کننده کیفیت محیطی در فضاهای گمشده پیراشهری مورد: محله بیسیم زنجان

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری گروه معماری، دانشکده فنی و مهندسی و علوم پایه، واحد زنجان، دانشگاه آزاد اسلامی، زنجان، ایران.

2 استادیارگروه معماری، دانشکده فنی و مهندسی و علوم پایه، واحد زنجان، دانشگاه آزاد اسلامی، زنجان، ایران

چکیده

امروزه، یکی از معضلاتی که شهرهای معاصر با آن مواجه‌اند، وجود فضاهای گمشده و رها مانده در مناطق شهری است که اغلب موجب ناپایداری در ابعاد مختلف شده و محلات شهری را با چالش‌های جدی مواجه ساخته است. با عنایت به‌ضرورت احیای این نوع فضاها و تبدیل آن‌ها به فضایی متناسب با نیازهای امروز جامعه، تحقیق حاضر باهدف ارتقای کیفیت محیطی در محلات، در پی یافتن معیارهای کیفی مؤثر در احیای فضاهای گمشده است. روش تحقیق توصیفی- تحلیلی بوده و جامعه آماری آن را ساکنین بالای 20 سال محله «بیسیم» زنجان تشکیل می‌دهد. در ابتدای تحقیق ضمن شناسایی عوامل مؤثر در کیفیت محیطی محله، پنج عامل «کالبدی»، «اجتماعی»، «عملکردی»، «ادراکی» و «مدیریتی» به‌عنوان عوامل اصلی تحقیق انتخاب و پس از ارزیابی وضعیت این عوامل در محله بیسیم و سنجش میزان رضایت ساکنین از کیفیت محیطی محله، درنهایت مؤلفه‌های تأثیرگذار در ارتقای کیفی فضاهای گمشده از دید ساکنین اولویت‌بندی شده است. استخراج عوامل اصلی این تحقیق با استفاده از آزمون تحلیل عاملی و رگرسیون خطی و ارزیابی‌های عوامل از طریق آزمون‌ T تک نمونه‌ای انجام پذیرفته است. یافته‌ها نشان می‌دهد با عنایت به نارضایتی ساکنین از کیفیت محله و تعدد فضاهای گمشده در این محله مؤلفه‌های «سازمان فضایی و نفوذپذیری» و «کنترل و نظارت»، «مدیریت و نگهداری» و همچنین «تأمین آسایش بصری و محیطی» ازجمله مؤلفه‌هایی است که در رده‌های نخست ترجیحات ساکنین به‌منظور ارتقای کیفیت محله بیسیم قرار دارد. در میان عوامل اجتماعی و عملکردی نیز به ترتیب مؤلفه‌های «تعاملات اجتماعی»، «سازگاری و تجانس» و «قابلیت دسترسی» نسبت به سایر مؤلفه‌ها در اولویت قرارگرفته‌است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


آمارنامه شهر زنجان (1396). زنجان: معاونت برنامه‌ریزی و توسعه انسانی شهرداری زنجان
افراخته، حسن (1399). فضاهای پیراشهری: الگوها، عوامل و پسایندها. مجله توسعه فضاهای پیراشهری، 2(3)، 1-18.
اینانلو چولاخلو، رؤیا، سهیلی، جمال‌الدین (1395). بررسی میزان مشارکت‌های عمومی دررسیدن به ارتقای کیفی فضاهای گمشده شهری (نمونه موردی: بوستان جوانمردان، زیر پل آیت‌الله کاشانی)، پژوهش و برنامه‌ریزی شهری، 7(24)، 157-172.
درس‌خوان، رسول، حاجی ستاری، پویا (1395). ارزیابی فضاهای گمشده و ارائه راهکارهایی برای شکل‌گیری فضاهای خلاق (نمونه موردی: میدان عالی‌قاپو اردبیل)، مطالعات محیطی هفت حصار، ۴ (۱۶) : ۱۵-۲۶.
رحیمی، لیلا، کرمی، اسلام (1398). ارزیابی عوامل مؤثر بر ادراک ساکنین از کیفیت‌های محیطی محله (نمونه موردی: کوی گل شهر و پرواز تبریز). مطالعات شهری، 8(30)،29-40، doi: 10.34785/J011.2019.446
رضایی، الهام (1393). استفاده از طراحی در افزایش امنیت اجتماعی فضاهای جرم خیز شهری (نمونه موردی محله بیسیم زنجان)، پایان‌نامه منتشرنشده کارشناسی ارشد رشته معماری، دانشگاه زنجان، دانشکده مهندسی، گروه معماری.
زندیه، مهدی، حصاری، پدرام، تینا، سامان، محتشم، آرزو (1395). ظرفیت سنجی فضاهای گمشدۀ شهری با رویکرد توسعۀ فضای سبز پایدار مورد شناسی: محلۀ آخوند شهر قزوین، جغرافیا و آمایش شهری- منطقه‌ای، 6(20)، 109-128، doi: 10.22111/gaij.2016.2695
فدائی، بابک، امامی، علی (1398). شکل‌دهی به فضاهای متروکه شهر گنبدکاووس، معماری و شهرسازی آرمان‌شهر، 12(29)، 141-152، doi: 10.22034/aaud.2020.83401.1156
قهرمانی، صغرا (1390). تأثیر نقش تأمین اجتماعی در توانمندسازی سکونتگاه‌های غیررسمی (موردمطالعه محله نجف‌آباد زنجان)، پایان‌نامه منتشرنشده کارشناسی ارشد رشته مدیریت امور شهری، دانشگاه فردوسی مشهد، دانشکده ادبیات علوم انسانی، گروه جغرافیا.
کاظمیان، غلامرضا؛ ضیایی، محمود؛ امیری، مقصود؛ مرادی، حسین (1397). ارائه الگویی برای مدیریت مناطق پیراشهری کلان‌شهر تهران، جغرافیا- برنامه‌ریزی منطقه‌ای، 2(8)، 378-361.
کردستانی، مهسا (1396). بازآفرینی فضاهای گمشده شهری با استفاده از رویکرد تحلیل راهبردی (SWOT) نمونه موردی: فضای زیر پل ابوسعید تهران، کنفرانس بین‌المللی عمران، معماری و شهرسازی ایران معاصر، تهران.
مایس، پیرفون (1384). عناصر معماری از صورت تا مکان، ترجمه: فرزین فردانش، تهران: انتشارات دانشگاه شهید بهشتی.
نصیری، اسماعیل (1393). راهبردهای کاهش فقر شهری با تأکید بر اجتماعات محلی (مورد پژوهی: محله بیسیم شهر زنجان)، مطالعات برنامه‌ریزی شهری، سال دوم، شماره هفتم، صفحات 125 – 107.
Amoateng, P. Cobbinah, P. B. & Owusu-Adade, K. (2013). Managing physical development in peri-urban areas of Kumasi, Ghana: A case of Abuakwa. Journal of Urban and Environmental Engineering (JUEE), 7(1).96-109.
Azhar, J. (2019). Exploring the Potential of Urban Leftover Spaces, (Unpublished doctoral Philosophy). Victoria University, Wellington, Ph.D.
Bertrand, N. (2007). Introduction: ESDP ideals and the inheritance of rural planning failures. In N. Bertrand & V. Kreibich (Eds.), Europe’s City-Regions Competitiveness: Growth Regulation and Peri-Urban Land Management (pp. 1-35). Assen: Van Gorcum.
Khalid, N.S, Hilal, S, Nasrudin, N. Marzukhi, M.A. (2018). Lost space in urban core areas of Kuala Lumpur in relations to physical urban environment, Planning Malaysia: Journal of the Malaysian Institut of Planners, 16 (3), 156 – 170.
Lak, A. Aghamolaei, R. Ramezani, M (2019). Reviving the lost spaces under urban highways and bridges: an empirical study, Journal of `Place Management and Development, 12(4), 469-484.
Transik, Roger (1986).Finding lost space, Theories of urban Design. Environment and Behavior, Vol (2), No (3), Pp: 326-391.
Yao Lin, M. (2012). Identifying perceptions of the creative class regarding lost space in downtown Dallas, (Unpublished Master landscape architecture). The University of Texas at Arlington, Texas, M.A.