تبیین عوامل مؤثر بر تغییرات کاربری اراضی روستاهای پیراشهری رشت

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری جغرافیا و برنامه‌ریزی روستایی، گروه جغرافیا، واحد رشت، دانشگاه آزاد اسلامی، رشت، ایران.

2 استاد گروه جغرافیا، واحد رشت، دانشگاه آزاد اسلامی، رشت، ایران.

3 دانشیار گروه جغرافیا، واحد رشت، دانشگاه آزاد اسلامی، رشت، ایران.

چکیده

امروزه بحث‌ها و نگرانی در مورد تغییرات کاربری زمین در جامعه روستایی به‌طورجدی موردتوجه قرارگرفته است. هدف اصلی از انجام این پژوهش شناسایی عوامل تأثیرگذار بر تغییرات کاربری اراضی روستاهای پیرامون شهر رشت است. در بخش اول از پژوهش جهت بررسی تغییرات کاربری اراضی در شهرستان رشت، از تصاویر ماهواره‌ای لندست استفاده شد. در بخش دوم با استفاده از تحلیل‌های آماری عوامل مؤثر بر تغییرات کاربری اراضی تحلیل شد. بر این اساس 37 روستای پیرامون این شهر به‌عنوان نمونه موردی بررسی شدند. روش انجام پژوهش توصیفی ـ تحلیلی بود. برای گردآوری اطلاعات از تکنیک پرسشنامه و برای تجزیه‌وتحلیل اطلاعات نیز از روش‌های آماری استفاده شد. نتایج نشان داد در بین شاخص‌های مستقل اجتماعی، شاخص مهاجرپذیر بودن روستا بیشترین شدت همبستگی و ارتباط را با تغییرات کاربری اراضی داشت. درواقع با افزایش تعداد مهاجران ورودی به روستا، میزان تغییرات کاربری اراضی روستایی نیز افزایش یافت. در بین شاخص‌های مستقل اقتصادی، شاخص‌های کمبود آب کشاورزی و متنوع شدن اقتصاد روستا بیشترین شدت همبستگی و ارتباط را با تغییرات کاربری اراضی داشت. در بین شاخص‌های مستقل کالبدی، شاخص نزدیکی به شهر بیشترین شدت همبستگی و ارتباط را با تغییرات کاربری اراضی داشت. درواقع با نزدیکی روستا به شهر، میزان تغییرات کاربری اراضی روستایی نیز افزایش داشت. بررسی همبستگی میان شاخص‌های مستقل محیطی و تغییرات کاربری اراضی نشان داد که  شاخص‌های ظرفیت‌های گردشگری روستا و مساعد نبودن زمین‌های روستا برای کشاورزی بیشترین همبستگی و رابطه بسیار قوی با تغییرات کاربری اراضی روستا داشتند. در بین شاخص‌های مستقل نهادی - مدیریتی، شاخص نبود قانون کارآمد بیشترین شدت همبستگی و ارتباط را با تغییرات کاربری اراضی داشت.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


احمد پور، امیر،علوی،اسماعیل.1393. شناسایی و تحلیل مؤلفه‌های مؤثر در تغییر کاربری اراضی کشاورزی روستایی (مطالعه موردی شهرستان ساری)،مجله پژوهش و برنامه‌ریزی روستایی،سال سوم،شماره پنجم،بهار1393. صص 109-120
امینی،سماء،رحمانی،بیژن،مجیدی خامنه،بتول.1396.پیامدهای اقتصادی تغییرات کاربری اراضی روستاهای پیراشهری(مطالعه موردی: روستاهای دهستان جی در شهر اصفهان)،فصلنامه اقتصاد فضا و توسعه روستایی،شماره 20.صص17-40
دربان­آستانه،علیرضا،رضوانی ،محمدرضا،صدیقی صابر،1395.بررسی عوامل اقتصادی و اجتماعی تغییرات کاربری اراضی(مطالعه موردی:شهرستان محمودآباد)،پژوهش و برنامه‌ریزی روستایی،دوره 6،شماره115. صص 127تا143
رهنما،محمدتقی،کلانتری،محسن و صفری لوحه سرا،پروانه،1389.بررسی نقش دولت در رشد و گسترش فیزیکی شهر ماسال با تأکید بر تغییر کاربری اراضی کشاورزی پیرامون.فصلنامه علمی و پژوهشی انجمن جغرافیای ایران،دوره جدید،سال هشتم.شماره 26.
سازمان مدیرت و برنامه‌ریزی استان گیلان.1398.سالنامه آمار استان گیلان،معاونت آمار و اطلاعات.
سحابی قیداری،حمدالله،صدرالسادات،آیدا.1394.شناسایی عوامل مؤثر بر تغییرات کاربری اراضی روستاهای پیراشهری کلان‌شهر مشهد،فصلنامه پژوهش‌های روستایی،دوره6،شماره 4.صص 856-832
شفیعی ثابت،ناصر.1386.تحولات کالبدی فضایی روستاهای پیرامون کلان‌شهر تهران با تأکید بر تغییر کاربری اراضی کشاورزی (82-1352)مورد روستاهای ناحیه رباط‌کریم،پایان‌نامه دکتری جغرافیا و برنامه‌ریزی روستایی،دانشگاه شهید بهشتی،تهران.
ظاهری ،محمد.1386.نقش روند گسترش کالبدی شهر تبریز در ایجاد تغییرات کاربری اراضی حومه شهر و روستاهای حوزه­ی نفوذ،جغرافیا و توسعه،شماره11،بهار و تابستان 1387.
ظاهری،محمد.1391. پژوهشی پیرامون خانه دوم و نقش آن‌ها در تغییرات کاربری اراضی نواحی روستایی واقع در دره مطالعه موردی: روستاهای هروی،حاج عبدال، و دیزیج لیلی خان  واقع در دره لیقوان استان آذربایجان شرقی،پژوهش‌های جغرافیا و برنامه‌ریزی،شماره43.صص144-123
عقیلی زاده فیروز جانی،ناصر،قدمی،مصطفی،غریبی جویباری،محمود.1398.بررسی اثرات گردشگری بر تغییرات کاربری اراضی شهری و روستایی(مطالعه موردی شهرستان کلاردشت)،مطالعات برنامه‌ریزی سکونتگاه‌های انسانی،شماره2.صص410-395
قادرمرزی،حامد.1390.گسترش فضایی شهر و تغییر کاربری زمین در روستاهای پیرامون شهر سنندج طی دوره 87-1355،فصلنامه مطالعات شهری شماره اول ،زمستان. صص76-61
کرمی،فرشته.1393. بررسی و تحلیل تغییرات کاربری اراضی سکونتگاه‌های روستایی پیراشهری یاسوج در طی دهه­ی 1382 تا 1392(مطالعه موردی روستاهای مهربان،بلهزار،مادوان علیا و مادوان سفلی)،پایانامه کارشناسی ارشد دانشگاه فردوسی مشهد،استاد راهنما علی‌اکبر عنابستانی.
محمدی،محمد،و همکاران.1391. نیروی انسانی مؤثر بر تغییرات کاربری اراضی در حاشیه مناطق روستایی،فصلنامه جغرافیا،سال دهم،شماره 35 مرکز مطالعات و تحقیقات مسکن و ساختمان،1369، برنامه‌ریزی کالبد،تهران.
مطیعی لنگرودی، سید، حسن، رضوانی، محمدرضا و کاتب از گمی، زهرا (۱۳۹۱). بررسی اثرات اقتصادی تغییر کاربری اراضی کشاورزی در نواحی روستایی (مطالعه موردی: دهستان لیچارگی حسن­رود بندر­انزلی)، مجله پژوهش و برنامه‌ریزی روستایی.صص ۲۲-۱.
مولایی هشجین،نصرالله،علینقی پور،مریم،1399، بررسی روند تغییرات کاربری اراضی با تأکید برافزایش جمعیت طی سال‌های 95-1378 ه.ش(مطالعه موردی:شهرستان رشت ، استان گیلان)،مجله مهندسی فضا و سرزمین،دوره چهارم،شماره 8.صص 241-225
یاسوری، مجید، ویسی، رضا، سبب کار، مژگان، محمدی مریم.1394.بررسی نقش گسترش فیزیکی شهر رشت در ایجاد تغییرات کاربری اراضی حاشیه شهر،مطالعات برنامه‌ریزی سکونتگاه‌های انسانی،شماره20.صص112-92.
Junkie, Wu (2008) Land Use Changes: Economic, Social, and Environmental Impacts, The magazine of food, farm, and resource issues, Scientific Journal (JRNL), Choices, 23(4): 6 10.
Clark, Anthony S. (2010) The Political Institutional Determinants of Land use Change and Sprawl: A Conceptual Model, Theoretical and Empirical Researches in Urban Management, Lindenwood University, Institute for Study of Economics and the Environment Nurnber 7(16) / August, United States of America, No:5-18.
Eppler, Ulrike, Pritsche, Uwe R. & Laaks, Sabine (2015) Urban-Rural Linkages and Global Sustainable Land Use, Berlin, Globalands, IINA Sinternational institute for sustainability analysis and strategy),Berlin, Darmstadt, May 2015. No:4-75.
Cloke, Paul, (2013), Rural Land-Use Planning in Developed Nations, Routledge, USA
Hite, D., Sohngen, B., Sohngen, B., Simpson, J., Templeton, J., & Templeton, J. (1998). Factors affecting land use change at the urben-rural interface. Depatment of Agricultural Economics, Mississippi State University.
Rajesh Bahadur THAPA and Yuji Murayama. Land use change analysis using remote sensing and GIS: A case study of Kathmandu metropolitan, Nepal.pp22.2006.
Long, H., Tang, G., Li, X., Heilig, G.K; (2007), Socio-Economic Driving Forces of Land-Use Change in Kunshan, the Yangtze River Delta Economic Area of China. Journal of Environmental Management, 83,351-364;
Suwanwerakamtom, R., & Chanthaluecha, C. (2012). Correlation analysis of factors influencing changes in land use in the lower Songkhram river basin, the Northeast of Thailand. The 33th Asian Conference on Remote Sensing, Pattaya, Thailand.
Xu, Wei (2004). "The changing dynamics of land-use change in rural China: a case study of Yuhang, Zhejiang Province" Environment and Planning A 36(9) 1595 - 1615.