واکاوی دگردیسی نقش غالب اقتصادی در روستاهای پیرامون کلانشهر اصفهان

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دکتری جغرافیا و برنامه ریزی روستایی و عضو هیات علمی جهاد دانشگاهی، واحد اصفهان، اصفهان، ایران.

2 دانشجوی دکتری شهرسازی و عضو هیات علمی جهاد دانشگاهی، واحد اصفهان، اصفهان، ایران.

چکیده

نقش غالب اقتصادی سکونتگاه‌های روستایی با توجه به جایگاه آن­ها در نظام تولیدی کشور همواره از اهمیت بالایی برخوردار بوده است. این نقش با توجه به شرایط محیطی، اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و سیاسی حاکم بر آن دستخوش تغییراتی می‌گردد. در این میان روستاهای نزدیک به شهرها به‌ویژه کلانشهرها، با توجه به روابط فضایی میان این دو و متأثر از شهر اصلی، بیش از سایر روستاها در معرض این تغییر و دگرگونی واقع می‌شوند. پژوهش حاضر باهدف شناسایی فرایند دگردیسی روستاهای دهستان کرارج که در پیرامون کلانشهر اصفهان قرار دارند و عوامل به وجود آورنده این دگردیسی انجام‌شده است و در پی یافتن پاسخی روشن برای این سؤال است که "دگردیسی نقش غالب اقتصادی روستاهای پیرامون کلانشهر اصفهان متأثر از چه عواملی و در چه فرایندی بوده است" و "متأثر از این عوامل، این روستاها با چه پیامـدهایی روبه­رو شده­اند؟". این پژوهش از نوع پژوهش‌های کاربردی است و با استفاده از روش کیفی و مصاحبه نیمه ساختاریافته با 50 نفر از افراد مطلع انجام گردیده است. نتایج پژوهش حاکی از آن است که عواملی همچون "محدودیت منابع زیست‌محیطی"، "نزدیکی به عوارض اصلی طبیعی و مصنوع محدوده" و "مالکیت متفاوت آب و زمین" و با توجه به شرایط زمینه‌ای شامل "تحولات فرهنگی-اجتماعی روستا" و "تحولات ارزش اقتصادی زمین" و همچنین شرایط مداخله‌گری همچون "عدم‌حمایت سازمان‌های تصمیم‌ساز و تصمیم گیر" و "ضعف و ناکارآمدی در تدوین و نظارت قوانین مربوط به کاربری اراضی" منجر به "دگردیسی نقش غالب اقتصادی روستاهای هدف مطالعه" شده که در نهایت پیامدهایی همچون "تغییر چهره نظام کالبدی و فضایی"، "تغییر طبقات اقتصادی ساکنان" و نیز "تغییر هویت فرهنگی- اجتماعی" روستاها را در پی داشته است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


آسایش، حسین. 1383. نقش روستا شهرها در توسعه روستایی. ماهنامه علمی، کشاورزی، زیست­محیطی دهاتی، سال اول، شماره 11.
استراس، آنسلم و کوربین، جولیت. 1385. اصول روش تحقیق کیفی: نظریه مبنایی، رویه­ها و شیوه­ها. ترجمه بیوک محمدی. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
افراخته، حسن. 1394. پیوندهای کلانشهری و تحولات کالبدی- فضایی روستاهای پیرامون؛ مطالعه موردی: دهستان محمدآباد کرج. نشریه مسکن و محیط روستا. شماره 150.صص 101-120.
امانپور، سعید. نواسری، بدرالدین. 1396. بررسی روابط متقابل شهر و روستا؛ مطالعه موردی: روستاهای دهستان موران و شهر اهواز. مجله علمی رویکردهای پژوهشی در علوم اجتماعی. سال سوم. شماره 12. 61-49.
بدری، سید علی. نامدار، محبوبه. ایزدی، حسن. 1389. فعالیت­های اقتصادی خاص و آثار آن بر اقتصاد روستایی (مورد: کمباین­داری در استان فارس). برنامه­ریزی و آمایش فضا (مدرس علوم انسانی). دوره 14. شماره 3.صص 131-153.
بوستانی، داریوش. محمدپور، احمد. 1388. بازسازی معنایی جهت­گیری جنسیتی پسران نسبت به دختران (ارائه یک نظریه زمینه­ای). مطالعات راهبردی زنان. دوره 11. شماره 44.صص 142-172.
بهرامی، رحمت­الله. 1399. تأثیرات پیوندهای روستا شهری با تأکید بر تحولات اقتصادی در نواحی پیراشهری سنندج. توسعه فضاهای پیراشهری. سال سوم. شماره 1 (پیاپی 5).صص 131-144.
جمعه­پور، محمود. 1385. مقدمه‌ای بر برنامه­ریزی توسعه روستایی دیدگاه‌ها و روش‌ها. تهران: انتشارات سمت.
حبیبی، محسن و دیگران. 1371. گزارش طرح پژوهشی: دگرگونی روستاهای پیرامون شهرهای بزرگ و نقش آن‌ها در نظام اسکان کشور، مطالعه موردی: اسلامشهر. تهران: موسسه مطالعات محیط‌زیست دانشگاه تهران.
دانـایی­فـرد، حسـن. الـوانی، سـید مهـدی. آذر، عـادل. 1383. روش­شناسـی پـژوهش کیفـی در مدیریت: رویکردی جامع. تهران: انتشارات صفار.
ریاحی، وحید. نوری، آذر. 1393. تنوع­بخشی فعالیت­های اقتصادی و پایداری روستاها مورد: شهرستان خرمدره. فصلنامه اقتصاد فضا و توسعه روستایی. سال سوم. شماره 4 (پیاپی 10).صص 113-128.
رئیس­دانا، فریبرز. 1375. حوزه نفوذ. مجله گسترش و عمران. شماره 21/33. تهران.
شریفی‌نیا، زهرا. نورا، محمدرضا. 1389. بررسی نقش شهرهای کوچک در توسعه روستایی با استفاده از روش تحلیل شبکه مطالعه موردی: دهستان نظام­آباد (شهرستان آزادشهر). فصلنامه علمی-پژوهشی جغرافیای انسانی. سال سوم. شماره اول.صص 93-107.
صرامی، حسین. 1384. مرکز پیرامون و رابطه شهر و روستا. فصلنامه تحقیقات جغرافیایی. شماره 77. 100-112.
قاسمی، محمد. عزیزپور، فرهاد. 1398. تحول در نظام فعالیت و دگردیسی سازمان فضایی نواحی روستایی حاشیه زاینده‌رود؛ مطالعه موردی: ناحیه بن‌رود و جلگه، شهرستان اصفهان. مجله پژوهش‌های جغرافیای انسانی. دوره .، شماره 4.صص 1474- 1453.
قرنی­آرانی، بهروز. طارمی، امان­الله. نوروزی، اصغر. 1398. تحلیل عوامل مؤثر بر تغییر کاربری اراضی کشاورزی روستایی به باغ ویلا (موردمطالعه: دهستان‌های کرارج و براآن جنوبی شهرستان اصفهان). پژوهش­های روستایی. دوره دهم. شماره 2 (پیاپی 38).صص 294-309.
کیهان، مسعود. 1311. جغرافیای مفصل ایران (سیاسی). مطبعه مجلس.
محمدپور، احمد. ایمان، محمدتقی. 1387. بازسازی معنائی پیامدهای تغییرات اقتصادی در منطقه اورامان تخت کردستان ایران: ارائة یک نظریه زمینه­ای. مجله رفاه اجتماعی. سال 7. شماره 28.صص 191-213.
محمدی یگانه، بهروز. حسین‌زاده، اکبر. 1392. نقش عملکردی روستا- شهرها در توسعه روستاهای پیرامونی؛ موردمطالعه: شهر زرین‌رود، شهرستان خدابنده. فصلنامه علمی- پژوهشی برنامه‌ریزی منطقه‌ای. سال سوم. شماره 11.صص 64-55.
مرکز آمار ایران. 1395. جمعیت برحسب جنس، سن و وضعیت سکونت برحسب تفکیک استان و شهرستان بر اساس نتایج سرشماری عمومی نفوس و مسکن 1395. https://www.amar.org.ir
ناظمی­شادباش، نقی. اصغری، حسین. پورشیخیان، علیرضا. آمار، تیمور. 1399. تحلیل روابط متقابل شهر و روستا در توسعه سکونتگاه‌های پیرامون کلانشهر )مورد: ناحیه پیراشهر خمام). مجله توسعه فضاهای پیراشهری. دوره 2. شماره 2.صص 143-156.
نیک‌سرشت، مهدی. دادورخانی، فضیله. رستمی، شاه‌بختی. شوهانی‌نژاد، معصومه. 1391. تحلیل و ارزیابی کارکرد شهرهای کوچک در توسعه روستاهای پیرامونی نمونه موردی: شهر سرابله- شهرستان شیروان- چرداول. فصلنامه علمی- پژوهشی برنامه‌ریزی منطقه‌ای. سال دوم. شماره هفتم.صص 64-53.
Barrett, Christopher B. Reardon, Thomas, & Webb, Patrick. 2001. Nonfarm income diversification and household livelihood strategies in rural Africa: concepts, dynamics, and policy implications. Food policy. 26(4). 315-331.
Byrd, E, et el. 2009. Comparisons of stakeholder perceptions of tourism impacts in rural eastern North Carolina. Journal of tourism Management. P, 30: 639- 703.
Douglass, Milk. 1998. A "Regional Network Strategy for reciprocal Rural-urban Linkages". In: TWPR.
GaiFang, Liu & YaRu, Li. 2017. A dynamic evolution study of the factors influencing the economic transformation of ancient village collectives: based on a qualitative analysis of the transition from the coal industry to the tourism industry in ancient Shanxi village. Tourism Tribune journal. Vol.32 No.11. 69-80.
Junaedi, I Wayan Ruspendi. 2015. “Economic Transformation Model of Blimbingsari Community”. 2nd International Conference on Sustainabelity Development at: Denpasar, Vol, 2.
Junaedi, I Wayan Ruspendi. 2019. “Role of Leadership in Economic Transformation from Dying Village to a Living Village (Case Studies Community Blimbingsari)”. The International Journal of Business Management and Technology, Vol. 3 Issue 6. 26-34.
Liu, Caixia. 2019. “Research on the Path of Rural Economic Transformation under the Background of Urbanization: A Case Study of Mucun Town”. Open Access Library Journal. Vol.6, e5823.
Neuman, W. Lawrence. 2006. Social research methods: Quantitative and qualitative approaches. 3rd ed. London: Allyn and Bacon.
Tacoli. Cecilia. 2003. The links between urban and rural development. Environment and Urbanization, Vol 15.No 1. Pp 3 – 12.