واکاوی عوامل مؤثر بر زیست پذیری اقتصادی در فضاهای ناکارآمد پیراشهری (مورد: کوی فاطمیه شهر زنجان)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری گروه معماری، واحد زنجان، دانشگاه آزاد اسلامی، زنجان، ایران

2 استادیار گروه معماری، واحد زنجان، دانشگاه آزاد اسلامی، زنجان، ایران.

چکیده

حاشیه‌نشینی پدیده‌ای است که نه‌تنها در ایران بلکه در کل جهان به‌عنوان معضلی مطرح می‌گردد که دولت‌ها تاکنون نتوانسته‌اند از آن رهایی یابند و برای حل آن چاره‌ای بیندیشند. برنامه‌ریزی برای ارتقای کیفیت زندگی در مناطق حاشیه‌ای و پیراشهری، نیازمند شناسایى عوامل مؤثر بر زیست‌پذیری در جوامع مختلف است. با عنایت به اینکه مؤلفه زیست‌پذیری، در سه بعد اقتصادی، اجتماعی و زیست‌محیطی، قابل‌بررسی است، بعد اقتصادی مهم‌ترین بعد تأثیرگذار بر کیفیت زندگی شهری و ارتقای آن محسوب می‌شود. ازاین‌رو، پژوهش حاضر با رویکرد توصیفی- تحلیلی به بررسی وضعیت شاخص‌های اقتصادی مؤثر بر زیست‌پذیری مناطق پیراشهری زنجان می‌پردازد. هدف اصلی این تحقیق ارتقای کیفیت زندگی و افزایش زیست‌پذیری این نوع بافت‌هاست. در این راستا، شاخص‌های مؤثر در بعد اقتصادی زیست‌پذیری پس از استخراج از ادبیات پژوهش‌های مرتبط و مصاحبه با خبرگان، با استفاده از تکنیک مدل‌سازی ساختاری- تفسیری مورد تجزیه‌وتحلیل قرار می‌گیرد. بررسی وضعیت زیست‌پذیری اقتصادی با استفاده از نرم‌افزار میک مک انجام می‌پذیرد. نتایج پژوهش، نشان می‌دهد شاخص‌های «درآمد مناسب و کافی»، «داشتن شغل مناسب»، «وضعیت امنیت شغلی»، «فرصت‌های شغلی مناسب» و «میزان پس‌انداز» بیش‌ترین سهم را در زیست‌پذیری اقتصادی کوی فاطمیه دارند. ازاین‌رو ارتقای این شاخص‌ها به دلیل داشتن قدرت نفوذ و وابستگی بالا که در اثر تغییر یافتن، کل سیستم را متأثر خواهند کرد؛ برای توسعه و افزایش زیست‌پذیری این منطقه پیشنهاد می‌گردد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


احد نژاد روشتی، محسن؛ سجادی، ژیلا، یاری قلی، وحید. 1398. تحلیل ارزیابی شاخص‌های زیست‌پذیری در نواحی شهری (مطالعه موردی: نواحی 23گانه شهر زنجان). برنامه‌ریزی منطقه‌ای. دوره 9، شماره پیاپی 34، صص 131-148.
افراخته، حسن.1399. فضاهای پیراشهری: الگوها، عوامل و پسایندها. توسعه فضاهای پیراشهری، دوره 3، شماره 2، صص 1-18.
افراخته، حسن، حجی پور، محمد.1396. اقتصاد زباله‌ای در روستاهای پیراشهر تهران. اقتصاد فضا و توسعه روستایی. دوره 22، شماره 4، صص 7-47.
امیری، مجتبی. 1392. مطالعه آسیب‌های اجتماعی ناشی از حاشیه‌نشینی در منطقه 19 شهرداری تهران از دید مدیران شهری. اقتصاد و مدیریت شهری، دوره 2، شماره 5، صص 119-137.
بندر آباد، علیرضا. 1390. شهر زیست پذیر از مبانی تا معانی. تهران: آذرخش
پوراحمد، احمد؛ زنگنه شهرکی، سعید؛ حیدری، اصغر. 1399. سنجش کیفیت زندگی در بافت ناکارآمد شهری (مطالعه موردی: ناحیه یک منطقه 15 شهر تهران). مطالعات برنامه‌ریزی سکونتگاه‌های انسانی. دوره 15، شماره 3، صص 759-774.
حکیم دوست، سید یاسر؛ مرادی، محمود؛ رستمی، شاه بختی؛ نظری، عبدالحمید. 1397. تحلیل فضایی زیست‌پذیری در روستاهای مرزی شهرستان هیرمند با تأکید بر پدافند غیرعامل. اقتصاد فضا و توسعه روستایی. دوره 7، شماره 4، صص 101-126.
حیدری، تقی. 1395. تحلیل زیست‌پذیری بافت‌های فرسوده شهری (مطالعه موردی: بخش مرکزی شهر زنجان). رساله دکتری  رشته جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، دانشکده علوم انسانی ، دانشگاه خوارزمی ، تهران.
حیدری، محمدتقی. 1398. واکاوی تیپولوژیک رویکرد زیست‌پذیری در بافت‌های فرسوده شهری مطالعه موردی: بافت فرسوده بخش مرکزی شهر زنجان، جغرافیای اجتماعی شهر، دوره 12، شماره 5، صص 85-104.
داوودی، محمد؛ خادم الحسینی ، احمد؛ صابری، حمید؛ گندمکار، امیر؛ مهکویی، حجت. 1400. ارزیابی و تحلیل مؤلفه‌های زیست‌پذیری مناطق هشت‌گانه شهر اهواز. جغرافیا و مطالعات محیطی. دوره 10، شماره 37، صص 7-20.
رشیدی ابراهیم حصاری، اصغر؛ موحد، علی؛ تولایی، سیمین؛ موسوی، میر نجف. 1395. تحلیل فضایی منطقه کلان‌شهری تبریز با رویکرد زیست‌پذیری. فضای جغرافیایی. دوره 16، شماره 54، صص 155-176.
رفیعی، مهران؛ خطیبی، سید محمدرضا؛ داوود پور، زهره. 1399. تبیین مفهوم پیراشهری و عوامل مؤثر در ایجاد و توسعه آن. باغ نظر، دوره 17، شماره 92، صص 40-21.
زیاری، کرامت اله؛ پوراحمد، احمد؛ حاتمی نژاد، حسین؛ باستین، علی. 1397. سنجش و ارزیابی اثرات حکمروایی خوب شهری بر زیست‌پذیری شهرها (مطالعه موردی: شهر بوشهر). پژوهش و برنامه‌ریزی شهری. دوره 34، شماره 9، صص 1-18.
ساسان پور، فرزانه؛ تولایی، سیمین؛ جعفری اسدآبادی، حمزه. 1394. سنجش و ارزیابی زیست‌پذیری شهری در مناطق بیست و دوگانه کلان‌شهر تهران. برنامه‌ریزی منطقه‌ای. دوره 5، شماره 18، صص 27-42.
ساسان پور، فرزانه؛ علیزاده، سارا؛ اعرابی مقدم، حوریه. 1397. قابلیت سنجی زیست‌پذیری مناطق شهری ارومیه با مدل RALSPI . تحقیقات کاربردی علوم جغرافیایی. دوره 18، شماره 48، صص 241-258.
شرکت بازآفرینی شهری ایران.1400. سند توانمندسازی و ساماندهی سکونتگاه‌های غیررسمی مصوب هیئت وزیران-بهمن 1392، تهران: وزارت راه و شهرسازی، شرکت بازآفرینی شهری ایران، دبیرخانه ستاد ملی توانمندسازی و ساماندهی سکونتگاه‌های غیررسمی.
شماعی، علی؛ ساسان پور، فرزانه ؛ سلیمانی، محمد؛ احد نژاد روشتی، محسن؛ حیدری ، تقی. 1395. تحلیل زیست‌پذیری بافت‌های فرسوده شهری(مطالعه موردی : بافت فرسوده شهر زنجان). جغرافیای انسانی. شماره 4، صص 783-799.
شهرداری زنجان. (1399). آمارنامه شهر زنجان. زنجان: معاونت برنامه‌ریزی و توسعه انسانی شهرداری.
صابری، حمید؛ مهره کش، ریحانه؛ مؤمنی، مهدی؛ اذانی، مهری . 1400.  شناسایی شاخص‌های مؤثر در زیست‌پذیری مناطق شهری ( مطالعه موردی: مناطق 1، 5 و 8 شهرداری اصفهان). جغرافیا و توسعه فضای شهری، شماره - ، صص -.
عبادی نژاد، علی؛ پناهی، حمید؛ امیری، نصرت‌الله. 1397. تحلیل فضایی جرائم در منطقه حاشیه‌نشین اسلام‌آباد زنجان با استفاده از سامانه اطلاعات جغرافیایی، دانش انتظامی، دوره 20، شماره 4، صص 33-61.
علوی، پری؛ ثبوتی، هومن؛ شهبازی، مجید. 1400. شناسایی و اولویت‌بندی معیارهای تعیین‌کننده کیفیت محیطی در فضاهای گمشده پیراشهری (موردمطالعه: محله بیسیم زنجان). توسعه فضاهای پیراشهری. سال 2، شماره 3، صص 241-225.
علوی، پری؛ ثبوتی، هومن؛ شهبازی، مجید. 1401. عوامل مؤثر بر ارتقای کیفیت محیطی در محلات دارای اسکان نامتعارف با رویکرد رضایتمندی ساکنین (مطالعه موردی: محله بیسیم شهر زنجان). پژوهش‌های جغرافیای انسانی. سال -، شماره -، صص -.
غلامی، روح‌الله؛ سیفی کفشگری، محسن؛ شهبازی، نجف علی. 1392. عوامل اقتصادی و اجتماعی حاشیه‌نشینی در ایران (مطالعه موردی: کلان‌شهر تهران). آفاق امنیت، دوره 20، شماره 5، صص 22-37.
فرج‌اللهی، عاطفه؛ پورمحمدی، محمدرضا، حیدری چیانه، رحیم؛ مختاری، داوود. 1400. تحلیل تطبیقی زیست پذیری در مناطق شهری (مطالعه موردی: مناطق ده‌گانه کلان‌شهر تبریز). پژوهش و برنامه‌ریزی شهری. شماره - ، صص.
قادرمرزی، حامد؛ احمدی، عاطفه. 1396. تحلیل سطوح توسعه اقتصاد فضا و اثرات فضایی آن در سطح ناحیه پیراشهری سنندج. پژوهش و برنامه‌ریزی شهری. دوره 2، شماره 31، صص 1-15.
مسلمی، آرمان؛ توکلی نیا، جمیله؛ فنی، زهره؛ رضویان، محمدتقی.1400. پایداری اقتصادی در مناطق پیراشهری اسلامشهر. توسعه فضاهای پیراشهری. دوره 1، شماره 7 صص 87-106.
ملائی یگانه، حبیب..1399. ارائه الگوی بازآفرینی بافت‌های ناکارآمد شهری موردمطالعه: محدوده‌ بیسیم شهر زنجان، رساله دکتری تخصصی رشته جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، دانشگاه زنجان، دانشکده علوم انسانی.
ویسی ناب، برهان؛ بابایی اقدم، فریدون؛ قربانی، رسول. 1399. تحلیل عوامل اقتصادی اثرگذار بر زیست‌پذیری شهری (موردمطالعه: کلان‌شهر تبریز). اقتصاد و مدیریت شهری. دوره 7، شماره 3، صص 35-52.
هادوی، فرامرز؛ پوراحمد، احمد؛ کشاورز، مهناز؛ علی‌اکبری، اسماعیل. 1396. بازآفرینی پایدار بافت‌های ناکارآمدی شهری (موردمطالعه: منطقه 10 شهر تهران). آمایش محیط، دوره 10، شماره 37، صص 167-194.
یگانه، افشین؛ طالبی فرد، رضا؛ ولایی، محمد. 1400. تحلیل زیست‌پذیری اقتصادی در روستاهای پیراشهر ملکان. توسعه فضاهای پیراشهری. دوره 3، شماره 1، صص 79-96.
Corti, B. 2014. Urban liveability: emerging lessons from Australia for exploring the potential for indicators to measure the social determinants of health. Social science & medicine, No. 111, PP.73-64.
Lagas, P. van Dongen, F. van Rijn, F.&Visser, H. 2015. Regional quality of living in Europe. Region, Vol. 2. No.2, PP.1-26.
Mangla, S. K. Luthra, S. Rich, N. Kumar, D. Rana, N. P. & Dwivedi, Y. K.. 2018. Enablers to implement sustainable initiatives in agri-food supply chains. International Journal of Production Economics, No. 203, PP 379-393.
Mccrea, R. 2017. Urban Sustainability Spatial Pattern and Its Impact on Quality of Life, Australia. Journal of Jurnal Housing, Vol. 49. No. 7.PP.89-98.
Zhou, J,Hou, Q.2019. Spatial Characteristics of Population Activities in Suburban Villages Based on Cellphone Signaling Analysis. journal Sustainable. Vol. 11. No. 7. PP.2-19.