آسیب‌شناسی زیست پذیری شهری در حریم شهر تهران

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار گروه شهرسازی، دانشکده هنر و معماری، واحد رودهن، دانشگاه آزاد اسلامی، رودهن، ایران.

چکیده

امروزه یکی از چالش‌های پیش روی مدیریت شهری در حریم شهر تهران، رشد شتابان سکونتگاه‌های پیرامونی و گستردگی فضایی-کالبدی در این محدوده‌هاست؛ به‌طوری‌که نوعی ناپایداری و پیچیدگی عملکردی را در این پهنه‌ها پدید آورده که تداوم این روند بر کیفیت زیست‌پذیری شهری در حریم تأثیرگذار است. بنابراین مدیران و برنامه ریزان شهری می‌توانند با آسیب‌شناسی زیست‌پذیری حریم کلان‌شهر تهران راهبردی جهت حفظ و صیانت از آن را ارائه نمایند. هدف از این مقاله آسیب‌شناسی زیست‌پذیری شهری در حریم کلان‌شهر تهران است. روش آن توصیفی -تحلیلی و از نوع کاربردی می‌باشد. برای تجزیه‌وتحلیل یافته‌ها از معادلات ساختاری PLS استفاده شد. در این پژوهش از 5 مؤلفه و 46 شاخص استفاده گردید. نتایج تحقیق نشان می‌دهد که کلیه شاخص‌ها با یکدیگر رابطه معناداری دارند. همچنین شاخص­های اجتماعی – فرهنگی، خدماتی – زیربنایی و محیطی – اکولوژیکی دارای بیشترین اثرات کل و شاخص­­های اقتصادی و مدیریتی دارای کمترین اثرات کل در آسیب‌شناسی زیست‌پذیری حریم کلان­شهر تهران را در برمی‌گیرند. همچنین شاخص­های خدماتی – زیربنایی اجتماعی – فرهنگی و مدیریتی دارای بیشترین عملکرد سازه و شاخص­های اقتصادی و محیطی – اکولوژیکی دارای کمترین عملکرد سازه در آسیب‌شناسی زیست‌پذیری حریم کلان­شهر تهران را دارا می­باشند.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


احدنژاد روشنی، محسن، صادقی، ژیلا و یاری قلی، وحید. 1397.  بررسی جایگاه مفهوم زیست‌پذیری شهری در طرح توسعه شهری(نمونه مطالعاتی: طرح جامع شهر زنجان). مجله جغرافیا (فصلنامه علمی  پژوهشی و بین‌المللی انجمن جغرافیای ایران). سال شانزدهم، شماره 59.
احمدی پور، زهرا و کرمی، قاسم. 1395 . تحلیل نابسامانی تداخل حریم شهر تهران با محدوده‌های اداری-سیاسی و حریم شهرهای هم‌جوار. فصلنامه تحقیقات جغرافیایی، سال 31 ، شماره 3، صص 32-42.
آذر، عادل (1391). مدل‌سازی مسیری-ساختاری در مدیریت: کاربرد نرم‌افزار اسمارت پی ال اس. تهران: نگاه دانش.
الوندی پور، نینا، داداش پور، هاشم. 1397 .فراروش پژوهش‌های مرتبط با عدالت فضایی در ایران با مقیاس شهری در بازه زمانی. 1383-1394 ، بوم‌شناسی شهری، سال نهم، شماره 2.
بحیرایی، حمید، سرور، رحیم، کارگر، بهمن و فرجی راد، عبدالرضا. 1395 .تحلیل راهبردی تحولات فضایی- کارکردی در پهنه حریم جنوبی کلانشهر تهران(مطالعه موردی: شهرستان‌های ری و اسلامشهر)، فصلنامه سپهر، دوره 25 ، ش 98.
بندرآباد، علیرضا و فرشته احمدی‌نژاد،  1393 ، ارزیابی شاخص‌های کیفیت زندگی با تأکید بر اصول شهر زیست پذیر در منطقه 22 تهران، مجله پژوهش و برنامه‌ریزی شهری، سال پنجم، شماره شانزدهم، بهار
پریزادی، طاهر؛ مرادی، مهدی؛ ساکی، فاطمه. 1398.تحلیل زیست‌پذیری در محله‌های بخش مرکزی شهرها(مطالعه موردی: بخش مرکزی شهر بروجرد).نشریه مطالعات شهری، دوره 8 (31).صص 3-16.
حاجی پور خلیل . 1387. تبیین فرایند شکل‌گیری و دگرگونی فضایی کلان‌شهر تهران. رساله دکتری دانشگاه تهران.
حیدری، محمدتقی، حقی، یعقوب، نصیری، ثریا، محرمی، سعید. 1400. تبیینی بر پیشران‌های باززایشی تولید فضای زیست در متن زیست غیررسمی شهر زنجان. مجله جغرافیا و توسعه، زمستان.
خراسانی، محمدامین، رضوانی، محمدرضا، مطیعی لنگرودی، رفیعیان، مجتبی، 1391، سنجش و ارزیابی زیست­پذیری روستاهای پیرامون شهری شهرستان ورامین، مجله پژوهش­های روستایی، سال سوم، شماره چهارم، صص 79-104.
خندان، مینا. سبحانی، نوبخت. 1400 . تحلیلی بر وضعیت حریم و چالش­های آن در نواحی پیراشهری تهران. مجله توسعه فضاهای پیراشهری. 1(5)،صص 97-112.
داوودی، محمد، خادم­الحسینی، احمد، صابری، حمیدگندمکار، امیر، مهکوبی، حجت. 1400 . ارزیابی و تحلیل مؤلفه‌های زیست‌پذیری مناطق هشتگانه شهر اهواز . فصلنامه جغرافیا و مطالعات محیطی، شماره 37 ، صص 173-152 .
زیاری، کرامت اله؛ پوراحمد، احمد؛ حاتمی نژاد، حسین؛ باستین، علی. 1397 . سنجش و ارزیابی اثرات حکمروایی خوب شهری بر زیست‌پذیری شهرها (مطالعه موردی: شهر بوشهر). نشریه پژوهش و برنامه‌ریزی شهری، سال 9، شماره 34 ، صص 1-18.
سبحانی، نوبخت؛ سلمانزاده، سینا؛ بهنام مقدم،مریم؛فرجی، احمد. 1399. آسیب‌شناسی حریم کلان‌شهر تهران، جغرافیا و توسعه، شماره 60، پاییز.
طرح و کاوش. 1391 .مرکز مطالعات و برنامه‌ریزی شهر تهران.
فروتن، منوچهر؛ صنعتگر کاخکی، مریم؛ رضایی، محمدکاظم. 1392 . روش ارزیابی سرزندگی محیطی در مجتمع‌های تجاری و مراکز خرید، پژوهش­های شهری هفت حصار، دوره 6 (2)، صص 65-76.
فولادی، الهه، ارمغان، سیمین، دانیالی، تهمینه، همتی، محمد. 1400. تحلیل جایگاه دانش بومی در توسعه فضاهای پیراشهری با تأکید بر زیست‌پذیری اقتصادی- اجتماعی مورد: روستاهای منطقه 19 تهران. مجله توسعه فضاهای پیراشهری، سال دوم. شماره دوم. پاییز و زمستان.
کارگر، بهمن؛ رحیم سرور .1392. شهر، حاشیه و امینت اجتماعی، انتشارات سازمان جغرافیایی. تهران.
مؤمنی، احمد، جهانشیری، ماندانا، عزمی، آئیژ. 1399. اثرات حکمروایی خوب بر زیست‌پذیری سکونتگاه­های پیراشهری در دهستان آدران. مجله توسعه فضاهای پیراشهری، سال دوم. شماره اول. بهار و تابستان.
نصیری هنده­خاله، اسماعیل، امیر انتخابی، شهرام، تاج ، سروش. 1400. پایش زیست‌پذیری سکونتگاه­های ناکارآمد پیراشهری کلانشهر رشت مورد: محله عینک. مجله توسعه فضاهای پیراشهری، سال سوم. شماره دوم. زمستان.
هادیزاده بزاز، مریم. 1392 . مدیریت اراضی حریم شهرها؛ راهکاری اصولی در کاهش مشکلات شهری مورد شهر مشهد، هفت شهر. شماره 43-44.
Angel, M and Lopez, G (2010). Population Suburbanization in Barcelona-2010: Is its spetial structure changing? Journal of Housing Economics, Vol 19, No 2, PP. 119-132.
Atef Elsawy, Ahmed., Ayad, Hany.,  Saadallah, Dina, 2019, Assessing livability of residential streets – Case study: El-Attarin, Alexandria, Egypt, Journal of Alexandria Engineering Journal, vol 58.
Badland, H., et al. (2014). Urban liveability: Emerging lessons from Australia for exploring the potential for indicators to measure the social determinants of health. Social Science & Medicine, 111, 64–73.
Biwas,R,AYyan,K .2019. A good governance framework for urban management. Journal of urban management, No 4 PP 47 – 63
Cities P.2003.“A sustainable urban system”: the long term plan for greater Vancouver, cannada, cities plus
Clements-Croome, Derek;  Marson, Matthew; Yang, Tong; Airaksinen, Miimu;.2022. Planning and Design Scenarios for Liveable Cities. Reference Module in Earth Systems and Environmental Sciences.Elsevier.
Douglass, M.2006.The livability of mega-urban regions in Southeast Asia- Bangkok, Ho Chi Minh.
Dukku, Sani Jibir, 2018, Housing Shortage: Implications for Sustainable Urban Development in Nigeria, Journal of Environment and Earth Science. Vol 8, no 2.
Geng, Y., Fujita, T., Bleischwitz, R., Chiu, A., & Sarkis, J. (2019). Accelerating the Transition to Equitable, Sustainable, and Livable Cities: Toward Post-Fossil Carbon Societies. Journal of Cleaner Production, 239, 1-9.
Hankins, K. B., (2009), "The disappearance of the state from Livable" Urban Spaces, Antipode, 41 (5): 845–866.
Hernandez, S., & Monzon, A. (2016). Key Factors for Defining an Efficient Urban Transport Interchange: Users' Perceptions. Cities, 50, 158-167.
Jacobs, A., Appleyard, D .1987. Toward an Urban Design Manifesto. Journal of the American Planning Association, Volume 53, pp.112-120.
Kashef, M. (2016). Urban livability across disciplinary and professional boundaries. Frontiers of Architectural Research, 5(2), 239–253.
Landry, C.2000. Urban Vitality: A New source of Urban Competitiveness. Prince Claus fund journal, ARCHIS issue Urban Vitality / Urban Heroes.
Larice, Michael.2005.Great Neiborhoods: The Livability and morphology of High density neighborhoods in Urban North America, Doctor of Philosophy in City and Regional Planning, UNIVERSITY OF CALIFORNIA, BERKELEY, Professor Michael SouthworthLau leby, journal of construchion in developing countries.
Mahmudi, M .2015. livable streets: the effects if physical problem’s on the quality and livability of Kuala lampur streets. Cities, No. 43, pp104-114.
Merriam-Webster. (2017). Livability. http://www.merriam-webster.com (July 02 2017).
Mueller, J., Lu, H., Chirkin, A., Klein, B., & Schmitt, G. (2018). Citizen Design Science: A strategy for crowd-creative urban design. Cities, 72, 181-188.
Newman, P. W. G. (1999). Sustainability and cities: Extending the metabolism model. Landscape and Urban Planning, 44(4), 219–226.
Norouzian-Maleki, S., et al. (2015). Developing and testing a framework for the assessment of neighbourhood liveability in two contrasting countries: Iran and Estonia. Ecological Indicators, 48, 263–271.
Okulicz-Kozaryn, A. (2011). City life: Rankings (livability) versus perceptions (satisfaction). Social Indicators Research, 110(2), 433–451.
Pacione, M. (1990). Urban liveability: A review. Urban Geography, 11(1), 1–30.
Ruth, M., & Franklin, R. S. (2014). Livability for all? Conceptual limits and practical implications. Applied Geography, 49, 18–23.
Sarkar, Ahana; Bardhan, Ronita. 2020. Socio-physical liveability through socio-spatiality in low-income resettlement archetypes - A case of slum rehabilitation housing in Mumbai, India. Journal of Cities, vol,105.
Skalickya, V., Čerpesb I. (2019). Comprehensive assessment methodology for liveable residential environment. Cities, 94, 44-54.
Sofeska, E. (2017). Understanding the livability in a city through smart solutions and urban planning toward developing sustainable livable future of the City of Skopje.
Song, Yang.2011. A livable city study in china: using structural Equation models, thesis submitted in statistics. department of statistics Uppsala university.
Timmer, V., & Seymoar, N. K. (2005). The livable city. Vancouver working group discussion paper, the world urban forum 2006. Vancouver: UN Habitat – International Centre for Sustainable Cities.
UN.2020. Indicators of sustainable Development: Guideliness and methodologies, United Nations, New York, Thired Edition, Octobr. 97
Xi Jun Yu, Cho Nam Ng .2007. "Spatial and temporal dynamics of urban sprawlalong two urban–rural transects: A case study of Guangzhou, China", Available online at www.sciencedirect.com:96-109.
Xiao,Yi; Chai, Jixing; Wang, Rui; Huang, Huan. 2022. Assessment and key factors of urban liveability in underdeveloped regions: A case study of the Loess Plateau, China . Journal of Sustainable Cities and Society.Volume 79.
Xu, L., Kang, P., Wei, J. 2010. Evaluation of urban ecological carrying capacity: a case study of Beijing, China,Journal of Procedia Environmental Sciences, No. 2: 1873-1880.
Yu, Tao, Qiping, Shen, Geoffrey, Shi, Qian, Zheng, Helen, Wei, Wang, Ge, Xu, Kexi. 2017. Evaluating social sustainability of urban housing demolition in Shanghai. China, Journal of Cleaner Production, pp.26-40.
Zhan, D., et al. (2018). Assessment and determinants of satisfaction with urban livability in China. Cities, 79, 92-101.