پایدارسازی اجتماعی – کالبدی پیراشهر مشهد با رویکرد توانمندسازی اجتماعات محلی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار گروه جغرافیا، دانشگاه پیام نور، تهران، ایران

2 استاد گروه جغرافیا، دانشگاه پیام نور، تهران، ایران

3 دانشجوی دکتری جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، دانشگاه پیام نور، تهران، ایران.

چکیده

رشد فزاینده شهرنشینی همراه با گسترش فضای پیراشهری در کلان‌شهرهای ایران از مهم‌ترین دغدغه‌های برنامه ریزان و مدیریت‌های رسمی شهر و مدیران ملی است. از سوی دیگر ساماندهی ساکنین بافت‌های ناکارآمد در فضاهای پیراشهری با محوریت مشارکت همه‌جانبه آنان مبتنی بر توانمندسازی اجتماعات محلی، یکی از روش‌های برون‌رفت از ناپایداری اجتماعی-کالبدی فضای پیراشهری در کلان‌شهرها بشمار می‌رود. هدف این پژوهش سنجش میزان تأثیرگذاری توانمندسازی اجتماعات محلی و ساکنین بافت‌های ناکارآمد کلان‌شهر مشهد در پایداری اجتماعی-کالبدی شهرک شهید باهنر از منظر مشارکت‌پذیری مردمی می‌باشد. روش تحقیق در این پژوهش توصیفی-تحلیلی و از نوع کاربردی و ابزار گردآوری داده‌ها علاوه بر پرسشنامه، مشاهدات عینی و کشفیات حقیقی پژوهشگر می‌باشد. داده‌های پژوهش نیز با استفاده از آزمون t تک متغیره، ANOVA و همبستگی پیرسون آزمون شدند. جامعه آماری پژوهش شامل 33937 نفر ساکنین شهرک شهید باهنر است. به‌منظور گردآوری داده‌ها، از روش نمونه‌گیری تصادفی، از 379 نفر از ساکنین نظرسنجی به‌عمل‌آمده است. نتایج وجود رابطه معنادار بین متغیرها را ثابت نموده و تأثیر متغیر توانمندسازی و پایداری را تائید می‌نماید. همچنین با توجه به بتای استاندارد به‌دست‌آمده سهم و نقش اعتماد اجتماعی در تبیین متغیرهای پایداری بسیار بیشتر از سایر متغیرهای توانمندسازی می‌باشد. درنتیجه یکی از ابزارهای مدیریت شهری برای ایجاد پایداری اجتماعی و کالبدی فضاهای پیراشهری، توانمندسازی ساکنین این فضاها می‌باشد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


احقر، منوچهر و ملک حسینی، عباس. 1398. تحلیلی بر شاخص‌های برنامه‌ریزی محله محور در توسعه پایدار شهری مطالعه موردی: محله گلپا شهر همدان. 12(47). صص 107-123.
اقتصاد، علیرضا؛ اسماعیلی، رضا و محمدی، اصغر. 1401. بررسی رابطه توانمندسازی بر ارتقای کیفیت زندگی شهروندان حاشیه‌نشین محله همت‌آباد اصفهان. جغرافیا و آمایش شهری منطقه‌ای. 12(43). صص 179-206.
برزگر، صادق؛ دیوسالار، اسداله؛ فنی، زهره و صفرعلی­زاده، اسماعیل. 1397. تحلیل شاخص‌های پایداری کالبدی در شهرهای کوچک مطالعه موردی: شهرهای کوچک استان مازندران. فصلنامه علمی-پژوهشی فضای جغرافیایی. 18(61). صص 161-180.
برک پور، ناصر؛ اسدی، ایرج و بصیرت، میثم. 1390. گونه‌شناسی حریم و تجربیات جهانی برنامه‌ریزی و مدیریت آن. دوماهنامه شهرنگار. 12(56). صص 1-22.
بزی، خدارحم؛ کیانی، اکبر و صفرزائی، عبدالغنی. 1396. ارزیابی راهبرد توانمندسازی حاشیه‌نشینان در بهسازی شهر زابل. جغرافیا و آمایش شهری-منطقه ای. 7(23). صص 127-148.
بهزادپور، محمد؛ کربلایی­حسینی­غیاثوند و منتظر، بهناز. 1398. مطالعه تطبیقی مؤلفه‌های کالبدی پایداری اجتماعی در محلات قدیم و جدید شهری مطالعه موردی: شهر قدیم و جدید هشتگرد. معماری و شهرسازی پایدار. 7(1). صص 177-196.
پورطاهری، مهدی؛ سجاسی­قیداری، حمدالله و صادقلو، طاهره. 1388. سنجش و اولویت‌بندی پایداری اجتماعی در مناطق روستایی، با استفاده از تکنیک رتبه‌بندی براساس تشابه به حل ایدئال فازی مطالعه موردی: دهستان حومه بخش مرکزی شهرستان خدابنده. نشریه پژوهش‌های روستایی. 1(1). صص 1-31.
پورموسوی، موسی و معصومی، سلمان. 1389. ساماندهی و توانمندسازی محله‌های آسیب‌پذیر با تأکید بر نقش مدیریت شهری. شهرداری‌ها. 11(99). صص 32-40.
دانشپور، سید عبدالهادی، صرافی، مظفر و آشنایی، تکتم. 1395. تحولات پیراشهرنشینی در هاله کلان‌شهری تهران در دوره 1375-1385 خورشیدی به‌سوی توسعه‌ای سازنده یا گسترشی پراکنده. دو فصلنامه دانشگاه هنر، 8(16). صص5-34.
داوودپور، زهره و نیک­نیا، ملیحه. 1390. بهسازی و نوسازی بافت فرسوده شهری راهبردی به‌سوی دستیابی به ابعاد کالبدی توسعه پایدار شهری مطالعه موردی: بافت فرسوده کوی سجادیه. فصلنامه آمایش محیط. 4(15). صص 31-59.
دفتر توسعه محله‌های شهیدان باهنر و بسکابادی. 1401. گزارش سند توسعه محله‌های شهید باهنر و شهید بسکابادی. سازمان عمران و بازآفرینی فضاهای شهری شهرداری مشهد.
راکعی بناب، ندا؛ حقیقتیان، منصور و جهانبخش، اسماعیل. 1396. تبیین جامعه‌شناختی پایداری اجتماعی در محلات تبریز. نشریه پژوهش و برنامه‌ریزی شهری. 8(31). صص 63-82.
رفیعی، مهران؛ خطیبی، سیدمحدرضا و داودپور، زهره. 1399. تبیین مفهوم پیراشهری و عوامل مؤثر در ایجاد و توسعه آن. نشریه علمی باغ نظر. 17(92). 29-50.
زنگنه، مهدی، بنی اسد، طیبه و خاوری، عاطفه. 1399. بررسی پایداری اجتماعی در شهرک‌های جدید نمونه موردی: شهرک مهرگان در مشهد. مطالعات ساختار و کارکرد شهری. 7(22). صص 113-129.
شکری فیروزجاه، پری؛ دیوسالار، اسدالله و جهانی، امین. 1400. سنجش میزان پایداری اجتماعی در محلات 22گانه شهر بابلسر از منظر ساکنان. مطالعات ساختار و کارکرد شهری. 8(29). صص 27-48.
صادقی، علیرضا، پناهی، نیلوفر و زارع، پریسا. 1397. تبیین کیفیت‌های محیطی مؤثر بر مشارکت شهروندان در عرصه‌های عمومی شهری به‌عنوان بعد اجتماعی توسعه پایدار مورد پژوهی: شهر شیراز. نشریه معماری و شهرسازی پایدار. 6(2). 17-33.
عزیزی، محمدمهدی. 1384. تحلیلی بر جایگاه و دگرگونی شاخص‌های مسکن شهری در ایران. نشریه هنرهای زیبا، 23(23). صص 25-34
عطایی، سیاوش؛ افراخته، حسن و جوان، فرهاد. 1400. سنجش پایداری عرصه‌های پیراشهری با تأکید بر نقش مدیریت روستایی مطالعه موردی: بخش کهریزک. مجله توسعه فضاهای پیراشهری. 3(2). صص 47-66.
فاضل نیا، غریب و نسیمی، حمیدرضا. 1400. ارزیابی وضعیت شهر گرایی در روستاهای پیراشهری مطالعه موردی: روستاهای پیرامون شهر داراب. دوفصلنامه جغرافیای اجتماعی شهری. 18. صص 174-192.
فرح‌بخش دقیق، رضا و محمدی، مریم. 1400. مروری بر اهمیت پایداری اجتماعی در برنامه‌ریزی راهبردی. نشریه هنر مدیریت سبز. 1(3). صص 7-23.
کاظمیان، غلامرضا؛ ضیایی، محمود؛ امیری، مقصود و مرادی، حسین. 1397. ارائه الگویی برای مدیریت مناطق پیراشهری کلانشهر تهران موردمطالعه: منطقه 22. فصلنامه علمی-پژوهشی جغرافیا (برنامه‌ریزی منطقه‌ای). 8(2). صص 361-387
کربلایی­حسینی­غیاثوند، ابوالفضل و منتظر، بهناز. ارائه مدل تحلیلی به‌منظور شناخت و ارزیابی مؤلفه‌های کالبدی پایداری اجتماعی در مجموعه‌های فرهنگی معاصر با استفاده از روش تحلیل شبکه (ANP) مطالعه موردی: فرهنگسراهای شهر تهران. فصلنامه مطالعات توسعه اجتماعی-فرهنگی. 6(4). 113-138.
مافی، عزت‌الله و عبدالله زاده، مهدی. 1396. ارزیابی پایداری اجتماعی کلانشهر مشهد. نشریه پژوهش‌های بوم‌شناسی شهری. 8(1). صص 65-78.
محسنی، رضاعلی. 1389. مسئله حاشیه‌نشینی و اسکان غیررسمی با تأکید بر توانمندسازی آن مطالعه موردی: حاشیه‌نشینان شهر گرگان. فصلنامه جغرافیای انسانی. 2(4). صص 133-152.
محکی، علی‌اصغر و همکاران. 1396. حکمروایی نوین شهری. تهران: انتشارات تیسا.
مسلمی، آرمان؛ توکلی نیا، جمیله؛ فنی، زهره و رضویان، محمدتقی. 1401. پایداری اقتصادی در مناطق پیراشهری اسلامشهر. مجله توسعه فضاهای پیراشهری. 4(1). صص 87-106.
موسوی، میر سعید و بدری بنام، نسیبه. 1392. بررسی شاخصه‌های پایداری در معماری مسکونی آذربایجان شرقی. نشریه معماری و شهرسازی پایدار. 1(1). صص 23-32
ناصری منش، علی؛ ایمانی، بهرام و خلیفه، ابراهیم. 1401. ارزیابی سطح پایداری کالبدی-فضایی سکونتگاه‌های پیراشهری مطالعه موردی: بخش مرکزی شهرستان اردبیل. مجله توسعه فضاهای پیراشهری. 4(1). صص 183-200.
نصرت پور، حدیث. 1397. بررسی راهکارهای توانمندسازی حاشیه‌نشینان روستایی شهر ایلام. پایان‌نامه کارشناسی ارشد. رشته توسعه روستایی-توسعه کشاورزی. دانشکده کشاورزی دانشگاه ایلام.
نظم فر، حسین؛ ویسیان، محمد و محمدی حمید، سمیه. 1397. بررسی و سنجش پایداری اجتماعی شهری با استفاده از مدل کوپراس و نرم‌افزار Lisrel مطالعه موردی: شهر اردبیل. نشریه پژوهش و برنامه‌ریزی شهری. 9(33). صص 33-48.
هادی زاده بزاز، مریم. 1382. حاشیه‌نشینی و راهکارهای ساماندهی آن در جهان. مشهد: انتشارات شهرداری مشهد، چاپ اول.
یعقوبی، عاطفه و رضاخانی، ژیلا. 1400. تحلیل پایداری اجتماعی مجتمع‌های مسکونی به کمک تکنیک سواراتاپسیس. نشریه علمی معماری و شهرسازی ایران. 12(2). صص 217-234.
Aleshinloye, K; Woosnam K & Ramkisson, H. 2021. Antecedents and Outcomes of Resident Empowerment through Tourism. First Published February 17, 2021 Research Article. https://doi.org/10.1177/0047287521990437
Carrilho, J & Trindade, J. 2022. Sustainability in Peri-Urban Informal Settlements: A Review. Sustainability in Peri-Urban Informal Settlements: A Review. Sustainability. 2022, 14, 7591. https://doi.org/ 10.3390/su14137591.
Gonzalez-Gaicia. S; Manteiga. R; Teresa Moreira. M & Feijoo. G. 2016. Assessing the sustainability of Spanish cities considering environmental and socio-economic indicators. Journal of Cleaner Production, 178: 599-610
Jover J & Diaz-Parra, I. 2022. Who is the city for? Over tourism, lifestyle migration and social sustainability. An International Journal of Tourism Space, Place and Environment. Volume 24, 9-32.
Janssen, C., Daamen, T.A. & Verdass, C. 2021. Planning for Urban Social Sustainability: Towards a Human-Centred Operational Approach. Sustainability, 13, 1-17.
Marta, B. & Giulia, D. 2020. Addressing Social Sustainability in Urban Regeneration Processes. An Application of the Social Multi-Criteria Evaluation. Sustainability, 12, 1-20.
Sanchez, G.2022.Community Participation and Empowerment in Informal Settlement Upgrading: A Case Study in Monterrey, Mexico. Architecture, Urbanism and Building Sciences. Management in the Built Environment. 2022-06-14.
Larimian, T & Sadeghi, A. 2019. Measuring urban social sustainability: Scale development and validation. Environment and Planning B: Urban Analytics and City Science. Volume 48, Issue 4.