اثرات پیوندهای روستایی – شهری بر تحولات کالبدی – فضایی نواحی پیراشهری مورد: سکونتگاه‌های محمودآباد و آتشگاه پیرامون شهر کرج

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری جغرافیا و برنامه ریزی شهری، دانشگاه خوارزمی، تهران، ایران

2 دانشجوی کارشناسی ارشد جغرافیا و برنامه ریزی روستایی، دانشگاه خوارزمی، تهران، ایران

چکیده

روابط و مناسبات بین شهر و روستا پدیده‌ای مکانی - فضایی است؛ شناخت، تبیین و کشف قانونمندی‌های کلی حاکم بر آن، در چهارچوب روابط متقابل انسان و محیط موضوعی جغرافیایی و دارای اهمیت نظری و کاربردی است. تحولات سکونتگاه‌های روستایی وابسته به مجموعه عوامل و نیروهای درونی و بیرونی است که به‌نوعی همه آن­ها از تعامل و ارتباط عرصه‌های سکونتگاهی شهری و روستایی با یکدیگر ناشی می‌شود. مقاله حاضر نیز باهدف شناخت و ارزیابی تحولات کالبدی - فضایی سکونتگاه‌های روستایی پیرامون کلان‌شهر کرج (روستای محمودآباد و آتشگاه) ناشی از پیوندهای روستا -شهری انجام‌شده است. این تحقیق به لحاظ هدف کاربردی و به لحاظ ماهیت و روش تحقیق، پیمایشی است. داده‌های موردنیاز تحقیق به روش اسنادی- میدانی (پرسشنامه و مشاهده) گردآوری شده است. یافته‌های پژوهش نشان داد همه­ی معیارهای منتخب در روستاهای هدف دچار تحول شده است و بیشترین تغییر و تحول مربوط به شاخص­های مسکن روستایی بوده است. تقویت هسته­های اصلی و شکل­گیری هسته­های جدید فرعی شهری در منطقه رجایی­شهر و باغستان شهر کرج نیز از مهم‌ترین تأثیرات تعاملات روستاهای پیرامونی با شهر کرج بوده است. وجود ایستگاه­های حمل ونقل عمومی و ایجاد کاربری­های خاص برای ارائه‌ی خدمات به روستاییان مهم­ترین عامل شکل­گیری این مراکز فرعی جدید بوده است.

کلیدواژه‌ها


اسماعیل‌زاده، حسن؛ صالح پور، شمسی؛ قاسمیان، زری؛ مظاهری، ابوذر. 1396." عوامل مؤثر بر تولید فضا در نواحی پیراشهری (مطالعه موردی: شهر ارومیه)"، پژوهش­های جغرافیایی برنامه­ریزی شهری، دوره 6، شماره 1، صص 54-23.
افراخته، حسن و حجی پور، محمد. 1394. "اقتصاد سیاسی فضا و تعادل منطقه‌ای ایران ". فصلنامه اقتصاد فضا و توسعه روستایی. سال چهارم. شماره 4. صص 87-110.
افراخته، حسن. 1380."روابط متقابل شهر و روستا مطالعه موردی ایرانشهر " مجله علوم اجتماعی و انسانی دانشگاه شیراز دوره شانزدهم. شماره دوم. دانشگاه سیستان و بلوچستان.
آسایش، حسین. 1374."اقتصاد روستایی ". انتشارات پیام نور. تهران.
حسـینی حاصـل، صـدیقه. 1388. "بررسـی تطبیقـی روند تحولات کالبدی-فضایی سکونتگاه‌های روستای پیرامون کلان‌شهر تهران پس از انقلاب ". رساله دکترا دانشگاه شهید بهشتی. تهران.
دانش پور زهره. 1385. "تحلیل نابرابری فضایی در محیط‌های پیراشهری " ". کوششی در استفاده از رهیافت برنامه‌ریزی و مدیریت راهبردی تهران نشریه هنرهای زیبا. دوره بیست و هشتم. شماره 28، صص 5-14.
دولتی، غلام، عزیز پور، فرهاد و طالشی، مصطفی. 1393."تحلیل اثر جریانات فضایی در تحولات کالبدی - فضایی روستاهای پیراشهری (مطالعه موردی: دهستان سکونتگاه شمالی) روستایی پیرامون کلان‌شهر کرج ". مسکن و محیط روستا. شماره 166.
دولفوس، الیویه. 1374. "فضای جغرافیایی "، ترجمه سیروس سهامی، انتشارات محقق. تهران.
سعیدی، عباس. 1387. "ضرورت تدوین برنامه راهبردی توسعه اقتصادی سکونتگاه‌های روستایی "، فصلنامه نسیم بامداد.
سعیدی، عباس. 1387."روابط شهر و روستا ". دانشنامه مدیریت شهری و روستایی. انتشارات دانشنامه بزرگ فارسی. سازمان شهرداری‌ها و دهیاری‌های کشور. تهران.
سعیدی، عباس و عزیز پور، فرهاد. 1383. "شبکه‌های ناحیه‌ای و توسـعه محلـی بـا تأکیـد بـر پیونـدهای روسـتایی- شهری، نمونه موردی: شبکه تولید شیر در ناحیه لیت کوه آمـل ". فصلنامه جغرافیا. سال دوم. شماره 2.
سعیدی، عباس و حسینی حاصل، صدیقه. 1386. "ادغام کلان‌شهری سکونتگاه‌های روستایی با نگاهی به کلان‌شهر تهران و پیرامون ". تهران.
سعیدی، عباس. 1388. "سطح‌بندی روستاهای کشور ". بنیاد مسکن انقلاب اسلامی. معاونت عمران روستایی. چاپ اول. تهران.
سلطانی مقدس، ریحانه. 1386. "نقش پیوندهای روستایی - شهری در تحولات فضای روستایی، با تأکید بر سرمایه گذاری، نمونه: روستای حصار در حوزه کلانشهر مشهد "، پایان نامه تحصیلی دوره دکتری، استاد راهنما: عباس سعیدی، دانشگاه شهید بهشتی، دانشکده جغرافیا.
سلیمانی، محمد. 1381. " دگرگونی روستاهای حاشیه شهرهای جدید صنعتی: بررسی موردی الوند- البرز ". دانشگاه تربیت‌معلم. شماره 545. تهران.
شفیعی ثابت، ناصر.1386. "تحولات کالبدی -فضایی روستاهای پیرامون کلانشهر تهران با تاکید بر تغییر کاربری اراضی کشاورزی (مورد مطالعه: شهرستان رباط کریم)"، رساله دکتری جغرافیا و برنامه ریزی روستایی، دانشگاه شهید بهشتی.
شمس‌الدینی، علی. شکور، علی. رضایی، محمدرضا و پناهی، لیلا. 1389. "تحلیلی بر جریانات متقابل روستایی – شهری مطالعه موردی: مرودشت و روستاهای پیرامونی ". آمایش محیط. دوره چهارم. شماره 12. صص 79-99
ضرابی، اصغر و موسوی، میر نجف. 1388."بررسی کارکرد شهرهای کوچک در نظام شهری و توسعه منطقه‌ای، مطالعه موردی: استان یزد ". مجله جغرافیا و برنامه‌ریزی محیطی. اصفهان، شماره 2. صص 1-18.
ضیاء توانا، محمدحسن و قادرمزی، حامد. 1388. "تغییرات کاربری اراضی روستاهای بین‌شهری در فرآیند خـزش شـهر ". روستاهای نایسر و حسن‌آباد سنندج. پژوهش‌های جغرافیـای انسانی. شماره 68.
طاهرخانی، مهدی و دیگران. 1383."مطالعه روابط متقابل شهر و روستا و نقش آن در تغییرات اقتصادی اجتماعی و فرهنگی نواحی روستایی نمونه: شهرستان هریس ". مجله رشد. شماره 67 جغرافیای روستایی (عمومی). انتشارات پیام نور.
عزیزپور، فرهاد و محسن زاده، رامین. 1389. نظریه‌ها و رویکردهای سازمان‌یابی فضایی سکونتگاه‌های روستایی. چاپ اول. انتشارات بنیاد مسکن انقلاب اسلامی. تهران.
عظیمی، ناصر. 1381."پویش شهرنشینی و مبانی شهری ". نشر نیکا. تهران.
علیزاده، کتایون و دیگران 1392." بررسی روابط متقابل شهر و روستا نمونه موردی: روستاهای دهستان عشق‌آباد با نیشابور ". مجله چشم‌انداز در مطالعات انسانی. شماره 24.
فیروزنیا، قدیر و ضیاء توانـا، محمدحسن. 1385. "تبیـین فرآیند تحول روستا با بهره‌گیری از نظریه چرخه حیات ". مرکز آمار ایران. سرشماری نفوس و مسکن شهرستان کرج. تهران.
لیـنچ، کنـت. 1386. "روابـط متقابـل شـهر و روسـتا در کشورهای درحال‌توسعه "، ترجمه محمدرضا رضـوانی و داود شیخی؛ انتشارات پیام.
مهندسان مشاور DHV از هلند.1371. "رهنمودهایی برای برنامه‌ریزی مراکز روستایی ". جلد دوم، صنعتی سازی روستاها، چارچوبی برای برنامه‌ریزی مراکز روستایی، ترجمه بهنام شاهپوری، علیرضا خرمایی و رشید اصلانی، چاپ اول، تهران، مرکز تحقیقات و بررسی مسائل روستایی وزارت جهاد سازندگی.
نظریان، علی‌اصغر.1370." گسترش فضایی شهر تهران و پیدایش شهرک‌های اقماری ". فصلنامه تحقیقات جغرافیایی، شماره 20. تهران.
Alain R. (1999). Urban development and New Town in the Third Word London, SOAS.
Kumar Jut. M., Heling, G. K, Li, X. B & Zhang, M. (2011), socio-economic development and land-use change: analysis land transition in the Transect of the Yangtze River, china. land Us policy ,24(1) ,141-153
Robert L et all, (2004), Protecting and managing private farmland and public greenways in the urban fringe, Journal of landscape and urban planning, No 68, pp. 183-198
Tacoli. C. (2003) the link a between urban and rural development. Environment and Urbanization, Vol 15. No 2. Pp3 – 12.