تبیین الگوهای پراکنده رویی پیراشهر کرج

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری گروه جغرافیای انسانی، دانشکده علوم جغرافیایی، دانشگاه خوارزمی، تهران، ایران

2 دانشیار گروه جغرافیای انسانی، دانشکده علوم جغرافیایی ، دانشگاه خوارزمی، تهران، ایران

3 استاد گروه جغرافیای انسانی، دانشکده علوم جغرافیایی، دانشگاه خوارزمی، تهران، ایران.

چکیده

آخرین یافته‌های علمی موجود در حوزه پراکنده‌رویی شهری اغلب به گونه‌شناسی توجه کرده‌اند؛ ازاین‌رو در مقاله حاضر باهدف شناسایی انواع مختلفی از گونه‌های پراکنده‌رویی شهری در کلان‌شهر کرج سعی شده است دیدگاه‌های موجود در گونه‌شناسی، شاخص‌های شناسایی هرگونه و چگونگی طبقه‌بندی گونه‌های مختلف در کلان‌شهر کرج مورد بررسی قرار گیرد. محدوده مکانی پژوهش، مناطق 10گانه کلان‌شهر کرج بوده است. داده‌ها با استفاده از روش کتابخانه‌ای و میدانی جمع‌آوری‌شده است. نوع داده‌ها شامل داده‌های جمعیتی مرکز آمار و داده‌های مکان محور سازمان نقشه‌برداری کشور و شهرداری کرج بوده است. روش تجزیه‌وتحلیل داده‌ها به‌صورت کمی و با استفاده از تکنیک ضریب موران، تراکم کرنل، تحلیل چیدمان فضا، شاخص شکل و منطق بولین انجام‌شده است. نتایج حاصل حاکی از آن است که شهر کرج دچار رشد غیر سازمان‌یافته و بد‌قواره بوده و با گونه‌های مختلفی از پراکنده‌رویی شهری مواجه می‌باشد. گونه‌ی تراکم پایین و پیوسته پراکنده‌رویی شهری بیشترین حجم از مساحت شهر را در برگرفته است و عمدتاً در لبه‌های شهری کرج قرار دارد. هرچند گونه‌های دیگری ازجمله پراکنده‌رویی خطی یا نواری، پراکنده‌رویی جهشی یا گره‌گرهی نیز در این شهر وجود دارد؛ اما غلبه با گونه‌ی پراکنده‌رویی پیوسته با تراکم کم یا پراکنده‌رویی لبه‌ایی است؛ بنابراین می‌توان گفت پراکنده‌رویی در شهر کرج با یک شکل و الگوی واحد رشد و توسعه پیدا نکرده است؛ بلکه با اشکال و گونه‌های مختلف همراه بوده است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


احد، کامیار. 1394. بررسی و تحلیل پراکنده‌رویی در توسعه فضایی شهر-منطقه کرج. پایان‌نامه کارشناسی ارشد گروه شهرسازی، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد تهران مرکزی، استاد راهنما: دکتر شریف مطوف.
احدنژاد‌روشنی، محسن، حسین طهماسبی­مقدم، فاطمه شامی، و سعید محرمی. ‌1398. تبیین فضایی پدیدۀ پراکنده‌رویی شهری (مطالعۀ موردی: شهر قائم‌شهر). جغرافیای اجتماعی شهری، 6(1)، 1-13.
خلیلی، احمد، اسفندیار زبردست، و محمدمهدی عزیزی. 1397. گونه‌شناسی فضایی الگوهای رشد در مناطق شهر بنیان. نشریه هنرهای زیبا، معماری و شهرسازی، 23(2)، 53-66.
درگاه ملی آمار ایران. 1395. سرشماری عمومی نفوس و مسکن 1395. تهران: مرکز آمار ایران. https://www.amar.org.ir/.
سالاریان، فردیس، و مهدی علی دادی. 1397. بررسی و تحلیل تحولات فضایی شهری با استفاده از مدل اتوماسیون سلولی (CA)؛ جهت هدایت توسعه فضایی شهر چالوس. دومین کنفرانس بین‌المللی شهرنشینی و تحرک فضایی؛ پویایی فضا؛ جابجایی و ارتباطات، دانشگاه علوم و تکنولوژی ایران، تهران،.
شاکرمی، کیان، محمدرحیم رهنما، و محمد اجزاء شکوهی. 1400. تحلیل توسعۀ فضایی فرم شهری کرج با رویکرد آینده‌پژوهی. برنامه‌ریزی فضایی، 11(4)، 121-144.
شهسواریان، مهسا. 1390. بررسی علل و عوامل مؤثر بر پراکنده‌رویی در حوزه‌ی شهری کرج و ارائه مدل مناسب جهت کنترل آن. پایان‌نامه کارشناسی ارشد در رشته برنامه‌ریزی توسعه منطقه‌ای، دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه علامه طباطبایی، استاد راهنما: دکتر محمد شیخی.
قانونی، حسین، و اسفندیار زبردست. 1396. تحلیل پراکنده‌رویی شهری با استفاده از فن تحلیل عاملی مورد پژوهی؛ نواحی شهر قزوین. فصلنامه مطالعات ساختار و کارکرد شهری، 14(14)، 162-189.
قرخلو، مهدی، و سعید زنگنه شهرکی. 1388. شناخت الگوی رشد کالبدی-فضایی شهر با استفاده از مدل‌های کمی (مطالعه موردی: شهر تهران). مجله جغرافیا و برنامه‌ریزی محیطی، 20(34)، 19-40.
کوشش وطن، محمدعلی، و اکبر اصغری زمانی. 1398. آنالیز شکلی قطعات تفکیکی مسکونی منطقه یک تبریز. فصلنامه مطالعات عمران شهری، 3(8)، 85-101.
گودرزی، علی، آمنه حق‌زاد، مهرداد رمضانی‌پور، و کیا بزرگمهر. 1400. تحلیل روند و الگوی فضایی پراکنده‌رویی منطقه 22 شهر تهران. فصلنامه پژوهش‌های جغرافیای برنامه‌ریزی شهری، 9(3)، 857-879.
مشکینی، ابوالفضل، احمد زنگانه، و حافظ مهدنژاد. 1393. درآمدی بر پراکنده‌رویی (خزش) شهری. تهران: نشر جهاد دانشگاهی واحد خوارزمی.
مشکینی، ابوالفضل، اصغر تیموری. 1395. سنجش گستردگی شهری و تأثیر آن بر تغییرات کاربری اراضی با استفاده از RS و GIS، نمونه موردی: شهر کرج طی دوره 1363-1391. معماری و شهرسازی آرمان‌شهر، شماره 17. 375-387.
مهندسین مشاور فجر توسعه. 1398. طرح جامع و تفصیلی شهر کرج. اداره راه و شهرسازی، شهرداری کرج.
میری لواسانی، سیدامیر رضا، و هاشم داداش­پور. 1392. تحلیل الگوهای فضایی پراکنده‌رویی در مناطق کلان‌شهری (موردمطالعه؛ منطقه شرقی کلان‌شهری تهران). تهران: دانشگاه تربیت مدرس، دانشکده هنر و معماری.
یوسفی آذر ابرغانی، سوگند، حمید ماجدی، و زهراسادات سعیده زرآبادیی. 1401. تحلیل الگوهای پراکنده‌رویی در مجموعه شهری تهران با تأکید بر رویکردهای نظام مدیریت شهری. نشریه تحقیقات کاربردی علوم جغرافیایی، 22(65)، 439-459.
Angel, S., Jason, P., & Daniel, C. 2007. Urban sprawl metrics: an analysis of global urban expansion using GIS ‏. Proceedings of ASPRS 2007 Annual Conference, Tampa, Florida May. Vol. 7. No. 11.
Barton, J., & Ramírez, M. 2019. The Role of Planning Policies in Promoting Urban Sprawl in Intermediate Cities: Evidence from Chile. Sustainability, No. 11, 7165, pp. 1-17.
Bhatta, B., Saraswati, S., & Bandyopadhya, D. 2010. Urban sprawl measurement from remote sensing data‏. Applied geography, Vol. 30, N. 4, pp. 731-740.
Brueckner, J., & Kim, H.-A. 2003. Urban sprawl and the property tax‏. International Tax and Public Finance Vol. 10, No. 1, pp. 5-23.
Cutsinger, J., Galster, G., Wolman, H., & Hanson, R. 2005. Verifying the multi‐dimensional nature of metropolitan land use: Advancing the understanding and measurement of sprawl‏. Journal of Urban Affairs, Vol. 27, No. 3, pp. 235-259.
Dadashpoor, H., & Nateghi, M. 2017. Simulating spatial pattern of urban growth using GIS-based SLEUTH model: a case study of eastern corridor of Tehran metropolitan region, Iran‏. Environment, Development and Sustainability, Vol. 19, No. 2, pp. 527-547.
Ewing, R. 2008. Characteristics, Causes , and Effects of Sprawl: A Literature Review. Urban Studies, Vol. 21, No. 2, pp. 1-15.
Ewing, R. 2008. Characteristics, Causes , and Effects of Sprawl; A Literature Review. Urban Studies, Vol. 21, No. 2, pp. 1-15.
Feng, L., & Li, H. 2012. Spatial pattern analysis of urban sprawl: Case study of Jiangning, Nanjing, China‏. Journal of urban planning and development, Vol. 138, No. 3, pp. 263-269.
Feranec, J., Jaffrain, G., Soukup, T., & Hazeu, G. 2010. Determining changes and flows in European landscapes 1990–2000 using CORINE land cover data. Applied Geography, No. 30, pp. 19–35.
Frumkin, H., Lawrence, F., & Jackson, R. 2004. urban sprawl and public health designing, planning, and building for healthy communities. Washington, D.C: Island Press.
Fulton, W., Pendall, R., Nguyen, M., & Harrison, A. 2001. Who sprawls the most? How growth patterns differ across the US. Washington, DC: The Brookings Institution Center on Urban and Metropolitan Policy.
Galster, G., Hanson, R., Ratcliffe, M., Wolman, H., & Coleman, S. 2001. Wrestling sprawl to the ground: defining and measuring an elusive concept‏. Housing policy debate, Vol. 12, No. 4, pp. 681-717.
Jiang, F., Liu, S., Yuan, H., & Zhang, Q. 2007. Measuring urban sprawl in Beijing with geo-spatial indices‏. Journal of Geographical Sciences, Vol. 17, No. 4, pp. 469-478.
Mase, G., Lindsay, F., & Goward, S. 2000. Dynamics of urban growth in the Washington DC metropolitan area, 1973–1996, from Landsat observations. International Journal of Remote Sensing, Vol. 21, No. 38467, pp. 3–34.
Osman, T., Arima, T., & Divigalpitiya, P. 2016. Measuring Urban Sprawl Patterns in Greater Cairo Metropolitan Region. J Indian Soc Remote Sens, No. 44, pp. 287–295.
Pendall, R. 2019. Do land-use controls cause sprawl? Environment and Planning B, Vol. 26, No. 4, pp. 555–571.
Radeloff, V., Hammer, R., & Stewart, S. 2005. Rural and suburban sprawl in the US Midwest from 1940 to 2000 and its relation to forest fragmentation‏. Conservation biology, Vol. 19, No. 3, pp. 793-805.
Sierra Club. 1998. The dark side of the American Dream. Research Report. http://www.sierraclub.
Taiwo, O. 2022. Modelling the spatiotemporal patterns of urban sprawl in Ibadan metropolis between 1984 and 2013 in Nigeria. Model. Earth Syst. Environ. No. 8, pp. 121–140.
Vermeiren, K., Crols, T., Uljee, I., De Nocker, L., Beckx, C., Pisman, A., Poelmans, L. 2022. Modelling urban sprawl and assessing its costs in the planning process: A case study in Flanders, Belgium. Land Use Policy, Vol. 113.
Yan, Y., Liu, T., Wang, N., & Yao, S. 2022. Urban sprawl and fiscal stress: Evidence from urbanizing China. Cities, Vol. 126, No. 103699, pp. 1-22.
Yue, H., Xi, C., Anming, B., & Yonggang, M. 2022. Urban sprawl pattern and spatial features of Urumqi city during the last 15 years‏. journal of glaciology and geocryology, Vol. 28, No. 3, pp. 364-370.