شناسایی مهم‌ترین عوامل مؤثر بر جمعیت‌پذیری فضاهای پیراشهری سنندج(مطالعه موردی: نایسر)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه ژئومورفولوژی، دانشکده منابع طبیعی، دانشگاه کردستان، سنندج، ایران (پژوهشگر پاره وقت پژوهشکده کردستان شناسی، دانشگاه کردستان، سنندج، ایران)

2 استادیار گروه جغرافیا، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه جیرفت، جیرفت، ایران.

چکیده

نایسر یکی از فضاهای پیراشهری واقع در پیرامون شهر سنندج است که طی سال­های گذشته روند جمعیت­پذیری شدیدی را تجربه کرده است؛ به­گونه­ای که جمعیت آن از 938 نفر در سال 1375 به 85000 نفر در سال 1399 رسیده است. بخش قابل‌توجهی از ساکنان نایسر را مهاجرین روستایی تشکیل می­دهد. هدف اصلی پژوهش، شناسایی مهم­ترین عوامل مؤثر بر جمعیت­پذیری فزاینده نایسر است. نوع تحقیق بر اساس هدف کاربردی و بر اساس روش، توصیفی ـ تحلیلی است. جامعه آماری شامل تمامی سرپرستان خانواری است که طی دو دهه اخیر از روستاها به این فضای پیراشهری مهاجرت کرده­اند و از میان آن­ها، 150 نفر به‌عنوان نمونه آماری در نظر گرفته شد. ابزار اصلی برای گردآوری داده­ها، پرسشنامه است که روایی و پایایی آن تأییدشده است. برای تجزیه‌وتحلیل داده­های گردآوری‌شده از ترکیب روش­های کمی (جدول توزیع فراوانی، آزمون مقایسه میانگین و تحلیل عاملی اکتشافی در قالب نرم‌افزار SPSS) و کیفی (تحلیل محتوا) استفاده‌شده است. نتایج نشان داد میزان رضایت از سکونت در نایسر با میانگین 271/2، پایین­تر از سطح متوسط می­باشد و پنج عامل کلیدی جمعیت­پذیری شتابان نایسر که 627/62 درصد از واریانس آن را تبیین کرده­اند، به­ترتیب اهمیت عبارت­اند از: پایین بودن هزینه اسکان و فعالیت­های اقتصادی (846/17 درصد)، سهل­گیری در قوانین و مقررات فضاهای پیراشهری (360/12 درصد)، دسترسی به زیرساخت­ها (340/12 درصد)، بهره­مندی از فرصت­ها (617/11 درصد) و جذابیت­های کاذب شهرنشینی (463/8 درصد). همچنین نتایج نشان داد میانگین محاسبه‌شده برای بازگشت مجدد به روستا با میانگین 962/2، در سطح متوسطی قرار دارد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


احمدی، یعقوب و آقایی، مریم. 1396. مطالعه­ی جامعه‌شناختی اثر نظام ارزشی و ساختار قدرت در خانواده بر انحرافات اجتماعی (موردمطالعه: سکونت­گاه­های حاشیه­ای شهری نایسر سنندج). مطالعات جامعه‌شناختی شهری، سال 7، شماره 24، ص 30-1.
امینی، عباس و جمینی. داود. 1393. تحلیلی بر ارزیابی جامعه روستایی از عملکرد نهاد دهیاری با استفاده از رویکرد مدل­سازی معادلات ساختاری. تحقیقات جغرافیایی. 29(113)، ص 177-169.
بابایی، محبوب؛ بصیری توچائی، مرتضی و بدراق نژاد. ایوب. 1398. تحلیل جمعیت‌پذیری و روند تحولات اقتصادی ـ اجتماعی روستاهای پیراشهری در شهرستان ارومیه. مجله توسعه فضاهای پیراشهری. 1(1)، ص 139-150.
جمشیدی، علیرضا؛ جمینی، داود؛ قنبری، یوسف؛ طوسی، رمضان و پسرکلو. موسی. 1394. بررسی عوامل مؤثر بر توسعه کارآفرینی در تعاونی­های تولید کشاورزی شهرستان مینودشت، مجله آمایش جغرافیایی فضا. 6(15). ص 225-211.
جمینی، داود و جمشیدی. علیرضا. 1400. مدل­سازی عوامل مؤثر بر توسعة شاخص­های کارآفرینی در مناطق روستایی ایران نمونة پژوهش: منطقة اورامانات، استان کرمانشاه، فصلنامه علمی برنامه­ریزی فضایی. 11(42)، ص 94-73.
جمینی، داود؛ جمشیدی، علیرضا و عبدالملکی. مهدی. 1400. شناسایی چالش‌های اسکان غیررسمی و ارائه راهکارهای عملیاتی ـ اجرایی برای بهبود آن در استان کردستان (مطالعه موردی: ناحیه منفصل شهری نایسر). فصلنامه علمی - پژوهشی پژوهش و برنامه­ریزی شهری. 12(47)، ص 111-130.
حیدریان، شیدا و رحیمی، محمود. 1396. تدوین و سنجش معیارهای مداخله یکپارچه در ساماندهی سکونتگاه‌های غیررسمی با رویکرد حکمروایی شهری (نمونه موردی: ناحیه نایسر شهر سنندج). مطالعات برنامه­ریزی سکونتگاه­های انسانی، 12(4)، ص 933-915.
دانشپور، سید عبدالهادی؛ صرافی، مظفر و آشنایی. تکتم. 1395. تحولات پیراشهرنشینی در هاله کلان­شهری تهران در دروه 1375 ـ 1385 خورشیدی به­سوی توسعه­ای سازنده یا گسترشی پراکنده؟. نامۀ معماری و شهرسازی. 8(16)، ص 34-5.
رضوانی، محمدرضا؛ هرائینی، مصطفی؛ قربانی سپهر، آرش و امرایی. مهتاب. 1399. تحلیل شبکه­های اجتماعی در سکونتگاه­های پیراشهری مورد: روستای مرتضی گرد در شهرستان تهران. مجله توسعه فضاهای پیراشهری. 2(4)، ص 16- 1.
رفیعی، مهران؛ خطیبی، سید محمدرضا و داودپور. زهره. 1399. تبیین مفهوم پیراشهری و عوامل مؤثر در ایجاد و توسعۀ آن. نشریۀ علمی باغ نظر. 17(92)، ص 50-29.
ریاحی، وحید و بیرقی. سیده سعیده. 1401. پایش تحولات کاربری اراضی در نواحی پیراشهری بیرجند. مجله توسعه فضاهای پیراشهری. 1(7)، ص 144-127.
شاهی­دشت، غلامرضا؛ سرور، رحیم و مدیری. مهدی. 1400. واکاوی نظام تحولات و چالش­های فضاهای پیراکلانشهری مورد: کلانشهر مشهد. مجله توسعه فضاهای پیراشهری. 1(5). ص 221- 199.
شایان، حمید؛ عرفانی، زینب و سجاسی قیداری. حمداله. 1400. تحلیل مقایسه­ای مهاجرت معکوس (شهری ـ روستایی) ایران در مقیاس استانی. فصلنامه روستا و توسعه پایدار فضا. 2(7). ص 18-1.
شورای عالی شهرسازی و معماری ایران. 1390. مصوبه شورای عالی شهرسازی و معماری ایران در خصوص طرح توسعه و عمران (جامع) ناحیه مرکز و جنوب کردستان (سنندج)، ش ا: 19464، تاریخ تصویب: 7/9/1390،: http://www.mamirahmadi.ir/print.php?ToDo=ShowLaws&LawID=36549.
ضیاء­توانا، محمدحسن و قادرمرزی، حامد. 1388. تغییر کاربری اراضی روستاهای پیراشهری در فرایند خزش شهر روستاهای نایسر و حسن‌آباد سنندج، پژوهش­های جغرافیای انسانی. شماره 68، ص 135-119.
قادرمرزی، حامد. جمشیدی، علیرضا. جمینی، داود و نظری سرمازه. حمید. 1394. شناسایی موانع توسعه کارآفرینیِ زنان روستایی (مطالعه موردی: دهستان شلیل- شهرستان اردل). برنامه­ریزی منطقه­ای. 5(17)، ص. 103-118.
قاسمی، مریم. امیدوار، نشاط. عاشوری، الهام. نسیمی، زهرا. 1396. بررسی تطبیقی کیفیت زندگی روستائیان مهاجر به روستاهای پیراشهری (مطالعۀ موردی: دهستان تبادکان شهرستان مشهد). مجلّة جغرافیا و توسعة ناحیه­ای. 15(28). ص 149-123.
کمانرودی­کجوری، موسی؛ پریزادی، طاهر و کرمی. مهدی. 1398. فرآیند شکل­گیری اجتماعات غیررسمی در محدوده پیراشهری مشکین‌شهر. مجله توسعه فضاهای پیراشهری. 1(2). ص 14- 1.
کوزه­گرکالجی، لطفعلی و سلیمی­سبحان. محمدرضا. 1399. انبوه­سازی مسکن و رضایت­مندی ساکنان فضاهای پیراشهری مورد: پرند و پردیس در استان تهران. مجله توسعه فضاهای پیراشهری. 2(3). ص 50- 35.
محمدی، اکبر؛ آشوری، کسری و رباطی. محمد بشیر. 1396. تبیین و ارزیابی مؤلفه­های تاب­آوری نهادی و اجتماعی در سکونتگاه­های خودانگیخته شهری مطالعه موردی: ناحیه منفصل شهری نایسر شهر سنندج. مطالعات شهری، شماره 22. ص 88-75.
مؤمنی، احمد؛ جهانشیری، ماندانا و ترکاشوند. زهرا. 1400. عوامل مؤثر بر رشد مهاجرت معکوس در سکونتگاه­های پیراشهری نجف­آباد. مجله توسعه فضاهای پیراشهری. 1(5). ص 198- 183.
میکانیکی، جواد؛ شیرزور، زهرا و جعفری سهل­آباد. بهاره. 1400. عوامل مؤثر بر رشد سکونتگاه­های پیراشهری بیرجند. مجله توسعه فضاهای پیراشهری. 1(5). ص 59- 78.
Aijaz, R. 2019. India’s Peri-Urban Regions: The Need for Policy and the Challenges of Governance, ORF, Issue Brief No. 285, March 2019, Observer Research Foundation.
Alam, I., Nahar, K and Morshed, M.M. 2023. Measuring urban expansion pattern using spatial matrices in Khulna City, Bangladesh, Heliyon 9 (2023) e13193.
Biegańska, J., Środa-Murawska, S., Kruzmetra, Z and Swiaczny, F. 2018. Peri-Urban Development as a Significant Rural Development Trend, Quaestiones Geographicae, 37(2): 125-140.
Dembski, S., Bäing, A.S and Sykes, O. 2017. What about the Urban Periphery? The Effects of the Urban Renaissance in the Mersey Belt, Comparative Population Studies, Vol. 42: 219-244.
Diugwu, I.A., Eneje, M.N., Musa, H.D., Yusuf, S.O and Njoku, J.D. 2022. Perception of Housing Quality by Households in Peri-Urban Neighbourhoods of Owerri Municipality, CSID Journal of Infrastructure Development (5) 1: 15-26.
Fatima, O and Khalfalllah, B. 2023. Urban development and peri-urbanization in the Hodna Region. Fragmentation of urban space; City of M'sila, Technium Social Sciences Journal, Vol. 39, 670-685.
Friesen, J., Rausch, L., Pelz, P.F and Fürnkranz, J. 2018. Determining Factors for Slum Growth with Predictive Data Mining Methods, Urban Sci. 2018, 2, 81; doi:10.3390/urbansci2030081.
Jamini, D. & Dehghani, A. 2022. Evaluation and analysis of resilience of rural tourism and identification of key drivers affecting it in the face of the Covid-19 pandemic in Iran. Journal of Research & Rural Planning, 11(4), 99-116.
Lerch, M. 2023. The end of urban sprawl? Internal migration across the rural‐urban continuum in Switzerland, 1966−2018. Population, Space and Place, 29, e2621. https://doi.org/10.1002/psp.2621.
Lyu, Y and Jiang, F. 2022. Spatial and temporal distribution of population in urban agglomerations changes in China, Scientific Reports, 12:8315, 1-13.
Mberu, B.U., Haregu, T.N., Kyobutungi, C & Ezeh, A.C. 2016. Health and health-related indicators in slum, rural, and urban communities: a comparative analysis, Global Health Action, 9:1, 33163, DOI: 10.3402/gha.v9.33163.
Nagesh, P., Bailey, A., George, S., Hyde, M and Subaiya, L. 2023. (Im)mobile ageing: risks of exclusion in later life in liminal urban peripheries, Ageing & Society (2023), 1-24, doi:10.1017/S0144686X22001398.
Park, S., Chapman, r and Munroe, D.K. 2022. Examining the relationship between migration and land cover change in rural U.S.: evidence from Ohio, United States, between 2008 and 2016, JOURNAL OF LAND USE SCIENCE, VOL. 17, NO. 1, 60–78.
Petrova, K. 2021. Natural hazards, internal migration and protests in Bangladesh, Journal of Peace Research, Vol. 58(1) 33–49
Riahi, V. & Jamini, D. 2018. A study on the villagers’ semantic understanding of functional challenges in rural settlements (Case study: Centeral District of Ravansar County). Journal of Research & Rural Planning, 7(2), 1-23.
Wesnawa, I.G.A., Sarmita, I.M and Christiawan, P.I. 2022. Migrant Livelihood Challenges in Peri-Urban Area, Proceedings of the 4th International Conference on Law, Social Sciences, and Education, ICLSSE 2022, 28 October 2022, Singaraja, Bali, Indonesia.