خزش شهری و تحولات کالبدی ـ فضایی سکونتگاه های پیراشهر زاهدان

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری جغرافیا و برنامه ریزی روستایی، دانشگاه سیستان و بلوچستان، زاهدان، ایران

2 دانشیار جغرافیا و برنامه ریزی روستایی، دانشگاه سیستان و بلوچستان، زاهدان، ایران

چکیده

در گفتمان چالش­های توسعه ناموزون شهری در کشورهای در حال رشد، آنچه بیش از همه از نظر اقتصادی و اجتماعی چشم­اندازی از فقر و نمودی از اسکان غیر رسمی را پدیدار می­سازد رخداد خزش شهری است. این پدیده ضمن ایجاد ناپایداری و از بین بردن عرصه­های کشاورزی، رشد فیزیکی نامنظم و پراکنده­ای را در پیرامون کلانشهرها ایجاد کرده و می­تواند به مهاجرت­های روستایی ـ شهری دامن زده و  علاوه بر دگرگونی­های مکانی ـ فضایی در توسعه­نیافتگی شهر و روستاهای پیرامونی نقش قابل توجهی داشته باشد. از این­رو، مطالعه حاضر با هدف "تحلیل اثرات خزش شهری بر تحولات کالبدی ـ فضایی روستاهای پیراشهری زاهدان" طراحی شد. روش پژوهش توصیفی ـ تحلیلی بود. جامعه آماری شامل 4 روستای بخش مرکزی شهر زاهدان است که خزش شهری بیشترین اثرات را بر آن­ها داشته است. داده­های مورد نیاز از تصاویر ماهواره­ای لندست تهیه شد. یافته­های تحقیق نشان داد اثرات خزش شهری زاهدان و جریانات فضایی حاکم بر آن باعث تحولات کالبدی ـ فضایی در ابعاد مختلف (افزایش جمعیت، اندازه روستا و تحول در ساختار اشتغال و فعالیت) در نواحی روستایی پیراشهری گردیده است. این اثرات بر بخش کشاورزی منفی (6/66-)، در بخش خدمات مثبت (65/66) و در بعد اجتماعی حاکی از ایجاد نقش خوابگاهی و افزایش جابجایی جمعیت و تبادلات فرهنگی از روستاهای پیرامونی به شهر زاهدان بود.

کلیدواژه‌ها


افراخته، حسن؛ محمد حجی­پور. 1392. خزش شهری و پیامدهای آن در توسعه پایدار روستایی(مورد: روستاهای پیرامونی شهر بیرجند). فصلنامه جغرافیا (فصلنامه بین­المللی انجمن جغرافیای ایران). سال یازدهم. شماره 39. 185ـ 158.
افراخته، حسن؛ فرهاد عزیزپور؛ محمدرضا جورنبیان. 1392. نقش جریانات فضایی در فرایند خزش روستایی (مطالعه موردی: ناحیه سلیمان­آباد. فصلنامه برنامه­ریزی کالبدی ـ فضایی. سال اول، شماره دوم، 24ـ 9.
اهلرس، اکارت .1380. ایران: شهر- روستا- عشایر، ترجمه عباس سعیدی، انتشارات منشی، تهران؛ چاپ اول.
توکلی، مرتضی؛ نازنین نعیم­آبادی. 1398. خزش شهری و تغییرات کاربری اراضی فضاهای پیراشهری نیشابور. فصلنامه توسعه فضاهای پیراشهری، سال اول، شماره دوم (پیاپی 2)، 165ـ 151.
حقیقی­مطلق، زهرا. 1397. دگرگونی­های ساختاری ـ کارکردی سکونتگاه­های روستایی پیراشهری با تأکید بر پدیده خزش شهری. پایان­نامه دوره کارشناسی­ارشد رشته جغرافیا و برنامه­ریزی شهری، دانشکده علوم زمین، دانشگاه شهید بهشتی.
شفیعی­ثابت، ناصر؛ ملیحه ایوبی؛ و ابوالفضل فدایی­باشی. 1398. واکاوی پیامدهای خزش شهری در سکونتگاه­های روستایی پیرامونی مورد مطالعه: روستاهای جنوب کلانشهر تهران. فصلنامه سنجش از دور و GIS ایران. سال یازدهم. شماره دوم. 21ـ 1.
سعیدی، عباس. 1388. سطح­بندی روستاهای کشور، بنیاد مسکن انقلاب اسلامی. تهران، معاونت عمران روستایی، چاپ اول.
طالشی، مصطفی؛ فرهاد عزیزپور؛ غلام دولتی. 1398. تحلیل اثر جریانات فضایی در تحولات کالبدی­ـ­فضایی روستاهای پیراشهری (مطالعه موردی: سکونتگاه­های روستایی پیرامون کلانشهر کرج، دهستان تنکمان شمالی). فصلنامه مسکن و محیط روستا. شماره 166، 94ـ 79.
رحمانی، بیژن، ناصر شفیعی­ثابت و یعقوب مزارزهی. 1398. نقش جریان­های فضایی در تحولات اقتصادی سکونتگاه­های روستایی مورد: روستاهای پیرامونی شهر زاهدان. فصلنامه اقتصاد فضا و توسعه روستایی، سال هشتم، شماره سوم (پیاپی 29)، 50ـ 33.
محمدی، سعدی؛ اسکندر مرادی؛ و شرمین حسینی. 1399. شناسایی و تحلیل اثرات خزش شهری بر وضعیت توسعه نواحی روستایی پیرامون (مطالعه موردی: روستاهای پیرامون شهر مریوان). نشریه تحقیقات کاربردی علوم جغرافیایی، سال بیستم، شماره 56، 74ـ 56.
مرکز آمار ایران .1395. نتایج تفصیلی سرشماری عمومی نفوس و مسکن. شهرستان زاهدان.
مهندسین مشاور شهر و خانه .1385. طرح جامع شهر زاهدان، مرحله اول، شناخت و بررسی شهر و. تجزیه و تحلیل طرح، شماره 2.
Banai, R., 2014. Urban Sprawl: Definition, Data, Methods of Measurement, and Environmental, Consequences, Journal of Sustainability Education Vol. 7 :2151-7452.
Bianca, M., et al. 2012. Post-communist land use changes related tourban sprawl in the Romanian metropolitan areas, Journal of Studies andResearch in Human Geography, 6(1):pp35-46.Available: www.humangeographies.org.ro. Accessed date: 2013/08/29.
Deep, S., & Saklani, A., 2014, Urban sprawl modeling using cellular automata, The Egyptian Journal of Remote Sensing and Space Science,17(2), 179-187.
Theobald, D. M., 2001, Quantifying urban and rural sprawl using the sprawl index, In annual conference of theAssociation of American Geographers in New York, on March 2nd.
Loffe. Grigory & Nefedova. Tatyana. (2001).Land Use Changes in the Environs of M oscow-Area. Vol.33. Issue 3. PP. 273-286.
Vos. W.and Meekes.H.(1999).Trends in European Cultural Landscape Development: Perspective for a Sustainable Future . Landscape and Urban Planning Journal.Vol 17 .No .46. PP.3-14 .Nether lands and Urban Planning Journal. Vo1.17.No.46.PP.3-14. Netherlands
Vaz, Eric and Nijkamp, Peter (2014), " Gravitational forces in the spatial impacts of urban sprawl: An investigation of the region of Veneto, Italy ", Habitat International  (2014) 1-7.
Zhu Taifeng, Li Can, Zhang Fengrong and Zhu Fengkai, (2014), " Functional transition of the rural settlement: Analysis of land-use differentiation in a transect of Beijing, China", Habitat International 41 (2014) 262-271
Xi Fengming, He Hong S., and et al (2012), " The potential impacts of sprawl on farmland in Northeast China—Evaluating a new strategy for rural development", Landscape and Urban Planning, 104 (2012) 34– 46.