تدوین و اعتبارسنجی شاخص‌های ارزیابی آسیب‌پذیری فضاهای پیراشهری در برابر زلزله (مورد مطالعه: سکونتگاه‌های روستایی واقع در منطقه کلان‌شهری تهران)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری جغرافیا و برنامه ریزی روستایی، گروه جغرافیای انسانی، دانشکده جغرافیا، دانشگاه تهران، تهران، ایران

2 استاد گروه جغرافیای انسانی، دانشکده جغرافیا، دانشگاه تهران، تهران، ایران

3 دانشیار گروه جغرافیای انسانی، دانشکده جغرافیا، دانشگاه تهران، تهران، ایران

10.22034/jpusd.2023.414426.1281

چکیده

در دهه‌های اخیر با وجود توسعه سیستم‌های مختلف برای کاهش اثرات مخاطرات طبیعی، مدیریت موثر سوانح همچنان یکی از مسائل مهم جهانی است. در این میان، زلزله یکی از مخرب‌ترین بلایای طبیعی است و به علت گستردگی قلمرو و شدت خساراتی که وارد می‌سازد به عنوان یکی از شناخته‌شده‌ترین بلایای طبیعی جهان به حساب می‌آید. در این زمینه سکونتگاه‌های روستایی به دلیل ساختار خاص کالبدی و شرایط اجتماعی _ اقتصادی خود از مناطقی هستند که پتانسیل بالایی برای آسیب‌پذیری در برابر زلزله دارند. تاکنون مطالعاتی در مورد آسیب‌پذیری سکونتگاه‌های روستایی در برابر زلزله انجام شده و هر کدام با استفاده از مولفه‌ها و شاخص‌های خاصی به ارزیابی آسیب‌پذیری سکونتگاه‌های روستایی پرداخته‌اند. اما آسیب‌پذیری سکونتگاه‌های روستایی واقع در مناطق کلان‌شهری که دارای ویژگی‌های خاص و منحصر‌بفردی هستند تاکنون مورد توجه قرار نگرفته و شاخص مناسب جهت ارزیابی آسیب‌پذیری این سکونتگاه‌ها تدوین نشده است. منطقه کلان‌شهری تهران به دلیل وجود گسل‌های فعال متعدد، سابقه تاریخی رخداد زلزله و ساختار زمین‌شناسی آن یکی از مناطق با ریسک بالای وقوع زلزله است. به همین جهت مدون‌سازی شاخص‌های مناسب برای ارزیابی پتانسیل آسیب‌پذیری سکونتگاه‌های روستایی واقع در منطقه کلان‌شهری تهران از اهمیت ویژه‌ای برخودار است. بنابراین هدف از مطالعه حاضر تدوین و اعتبارسنجی شاخص‌های مناسب جهت ارزیابی پتانسیل آسیب‌پذیری سکونتگاه‌های روستایی واقع در منطقه کلان‌شهری تهران در برابر مخاطره زلزله است. این مطالعه به لحاظ روش‌شناسی دارای رویکرد ترکیبی (کیفی - کمی) می‌باشد که با استفاده از روش مرور نظام‌مند و تکنیک دلفی صورت گرفته است. همچنین جهت اعتبارسنجی شاخص‌ها نیز از آمارها و آزمون‌های توصیفی و استنباطی کمی مانند میانگین، انحراف معیار، ضریب تغییرات و آماره t استفاده شده است. بر اساس نتایج پژوهش تعداد 37 شاخص مناسب در قالب سه مولفه اصلی شامل؛ در معرض خطر قرارگرفتن، حساسیت و ظرفیت سازگاری جهت ارزیابی آسیب‌پذیری مورد تایید قرار گرفتند.

کلیدواژه‌ها

موضوعات