واکاوی تحولات کالبدی – ادراکی روستاهای پیراشهری مورد: روستای مهرآباد در شهرستان دماوند

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 عضو هیات علمی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات اجتماعی، جهاددانشگاهی، تهران، ایران

2 دکتری جغرافیا و برنامه ریزی روستایی، سازمان راه‌داری و حمل ونقل جاده‌ای، تهران، ایران

چکیده

شهرها با رشد شتابان خود بزرگ‌تر می‌شوند و بازتاب اکولوژیکی شهرها به ویژه شهرهای بزرگ و روند رو به رشد جمعیت آن­ها در درجه اول گسترش فضایی یا توسعه کالبدی شهرها و دست­اندازی به زمین‌های کشاورزی و منابع طبیعی پیرامون است. این گسترش از یک سو باعث شهرگریزی و از سوی دیگر باعث افزایش رغبت به خانه‌های دوم و استراحت در مکان‌هایی به دور از شهرها شده است. این موضوع به ویژه برای روستاهای همجوار کلانشهرها، خصوصاً تهران و شهرهای بزرگ جدی است. بنابراین هر سکونتگاه روستایی که در حاشیه و پیرامون این مراکز شهری استقرار یافته باشد در معرض توجه قرار گرفته و این امر در روستاها اثرات مختلفی را بر جای گذاشته است. هدف این تحقیق بررسی اثرات محیطی، کالبدی-فضایی و اجتماعی و اقتصادی خزش شهری در روستای مهرآباد است. روش تحقیق در این مقاله روش کیفی مبتنی بر مصاحبه است،‏ جامعه آماری پژوهش را دو گروه مدیران و مسئولین و خانوارهای روستایی ساکن روستا تشکیل داده است. مصاحبه‌ها به روش گلوله برفی و تا حد اشباع انجام پذیرفت. نتایج بیانگر آن بود که در بعد اجتماعی رشد پدیده شهرگرایی و تغییر نگرش روستائیان مهم­ترین اثری است که رشد شهری در روستای مهرآباد به جای گذاشته است و در بعد اقتصادی عدم تعادل در اشتغال و کاهش درآمد و پس انداز روستائیان که در نتیجه راکد ماندن کشاورزی و دامداری رخ داده است مهم­ترین اثر کالبدی حاصل از خزش شهری در روستای مهرآباد قانون­گریزی و افزایش ساخت و ساز غیرمجاز بوده است و در بعد محیطی  نیز تخریب منابع طبیعی و افزایش آلودگی‌های زیست­محیطی را به‌ همراه  داشته است.

کلیدواژه‌ها


افراخته، حسن.1392،نقشجریاناتفضاییدرفرایندخزشروستایی مطالعهموردی،ناحیهسلیمان آباد، فصلنامه برنامه ریزی کالبدی  فضایی، شماره 2، صفحات 9- 24
افراخته، حسن؛ حجی پور، محمد.1392، خزششهریوپیامدهایآندرتوسعهپایدارروستایی، مطالعه موردی: روستاهایپیرامونیشهربیرجند، فصلنامه جغرافیا (فصلنامه بین المللی انجمن جغرافیا)، شماره 39، صص 158- 185
امانپور، سعید، هادی علیزاده و حسن قراری.1392، تحلیلیبرمکانیابیجهاتبهینهتوسعهفیزیکی شهراردبیلبااستفادهازمدلAHP، برنامه‌ر‌‌یزی منطقه‌ای، سال 3، شماره 3،صص 83 -96
جلالیان، حمید؛ ضیائیان، پرویز؛ دارویی، پرستو؛ کریمی خدیجه.1392،تحلیلخزششهریوتحولات کاربریاراضی مطالعاتتطبیقیشهرهایارومیهواصفهان، فصلنامه برنامه‌ریزی کالبدی  فضایی، سال دوم، شماره 4، صص 73- 98
حسینی، سید هادی؛ حسینی، معصومه.1394،تحلیلعواملمؤثربرایجادپراکنده روییدرمناطقشهریایران، فصلنامه برنامه‌ریزی و آمایش فضا، دوره 19 ، شماره 4 ، 65 - 33
رضوانی، محمد رضا.1391، تحلیل الگوهای روابط و مناسبات شهر و روستا در نواحی روستایی اطراف تهران، فصلنامه پژوهش‌های جغرافیایی، سال 34، شماره 43، صفحات 81- 94
رهنمایی، محمدتقی.1388، دولتوشهرنشینیدرایران؛مبانیواصولکلینظری توسعهشهروشهرنشینیدرایران، مجله جغرافیا و برنامه­ریزی منطقه‌ای، پیش شماره پاییز 1388 .
-سعیدی، عباس؛ رحمانی فضلی، عبدالرضا؛ احمدی، منیژه.1392، الحاقشهریسکونتگاه‌هایروستایی پیرامونشهرزنجان؛ مورد: روستاهایسایانوگاوازنگ. مجله مسکن و محیط روستا، شماره 33، صص 3- 16.
ضیاءتوانا، محمد حسن و حامد قادرمرزی.1388، تغییراتکاربریاراضیروستاهایپیراشهریدرفرایندخزششهر روستاهاینایسروحسنآبادسنندج، فصلنامه پژوهش­های جغرافیای انسانی، دانشگاه تهران، شماره 168، صفحات 119- 135
عباس‌زادگان، مصطفی؛ رستم یزدی، بهمن.1387، بهره‌گیریازرشدهوشمندانهدر ساماندهیرشدپراکندهشهرها، مجله‌ی فناوری و آموزش، سال سوم، شماره‌ی1.
عزیزپور، ملکه؛ حسین زاده دلیر، کریم؛ اسمعیل پور، نجما.1387،بررسیرابطهرشدافقی سریعشهریزدوتحرکاتجمعیتیدراینشهر، مجله جغرافیا و برنامه‌ریزی محیطی، شماره پیاپی 34.
قادرمرزی حامد و ضیاء توانا،محمد حسن.1388، تغییرکاربریاراضیروستاییپیراشهریدرفرآیند خزششهرروستاهاینایسروحسنآباد سنندج، پژوهش‌های جغرافیای انسانی،شماره 86.
قادرمزی، حامد و مریم افشاری.1387، تحلیل تطبیقی تحولات شهرنشینی و روستانشینی منطقه زاگرس در طی نیم قرن اخیر، مجموعه مقالات اولین کنفرانس بین المللی سکونتگاه‌های روستایی سنتی زاگرس، انتشارات دانشگاه کردستان، سنندج.
قاسمی سیانی،‌ محمد،‌ حسن افراخته،‌ وحید ریاحی و فرهاد عزیزپور.1398، تبیین تحولات ساختاری- کارکردی سکونت و مسکن روستایی، مطالعه موردی، بخش بن رود و جلگه شهرستان اصفهان، نشریه علمی–پژوهشی برنامه‌ریزی توسعه کالبدی، سال سوم، شماره 6، پیاپی 10، صص 47- 64.
کارگر، بهمن و رحیم، سرور.1390، شهر،حاشیهوامنیتاجتماعی، تهران: انتشارات سازمان جغرافیایی نیروهای مسلح.
محمدی، سعدی، اسکندر مرادی و شرمین حسینی.1397، شناساییوتحلیلاثراتخزششهریبروضعیتتوسعهنواحیروستایی، پیرامون، مطالعه موردی: روستاهای پیرامون شهر مریوان، نشریه تحقیقات کاربردی علوم جغرافیایی، سال بیستم، شماره 56.
Abudu, D.; Echima, R. & Andogah, G (2018), Spatial assessment of urban sprawl in Arua Municipality, Uganda. The Egyptian Journal of Remote Sensing and Space Science, 7 December 2018.
Alberti, M., (2005), The effects of urban patterns on ecosystem function, International regional science review, 28(2), 168-192.
Angel, S., Parent, J. and Civco, D. (2007) “Urban Sprawl Metrics: An Analysis of Global Urban Expansion Using GIS”, Proceedings of ASPRS 2007 Annual Conference, Tampa, Florida May 7-11.
Archer, R.W. (1973) “Land Speculation and Scattered Development: Failures in the Urban-fringe Market”, Urban Studies, 10, 367-372.
Batty, M., Besussi, E., & Chin, N., (2003), Traffic, urban growth and suburban sprawl.
Bengston, David N.; Robert S. Potts; David P. Facn and Edward G. Goetz (2005) “An Anlysis of the Public Discourse about Urban Sprawl in the United States: Monitoring Concern about a Major Threat to Forests”, Forest Policy and Economics Volume 7, Issue 5, August 2005, Pages 745-756.
Brueckner, J. K. (2000) “Urban Sprawl: Diagnosis and Remedies”, International Regional Science Review, 23(2), 160-171.
Burchell, R., Downs, A., McCann, B., & Mukherji, S. (2005), Sprawl costs: Economic impacts of unchecked development, Island Press.
Burchell, R.W., Lowenstein, G., Dolphin, W.R., Galley, C.C., Downs, A., Seskin, S., Still, K.G. & Moore, T., (2002), Costs of Sprawl 2000, Transit Cooperative Research Program (TCRP) Report 74, published by Transportation Research Board, Washington
Clawson, M. (1962) “Urban Sprawl and Speculation in Suburban Land”, Land Economics, 38(2), 99-111.
Downs, A. (1999) “Some Realities about Sprawl and Urban Decline”, Housing Policy Debate, 10(4), 955-974.
Ewing, R., Pendall R., Chen D. (2002) “Measuring Sprawl and its Impact” Vol. 1 (Technical Report). Smart Growth America, Washington D C. http://www.smartgrowthamerica.org
Frenkel, A., Ashkenazi, M. (2007) The Integrated Sprawl Index: Measuring the Urban Landscape in Israel”, Ann Reg Sci 42:99-121. DOI 10.1007/s00168-007-0137-3.
Johnson, MP. (2001) “Environmental Impacts of Urban Sprawl: A Survey of the Literature and  Proposal Resaerch Agenda”, Environ Plan A 33: 717-735
Krieger, D. J. (1999). Saving Open Spaces: public support for farmland protection. American Farmland Trust Center for Agriculture in theEnvironment. National Conference Proceedings: The Ohio State University, Columbus, Ohio, September. Available from: http://atvb.ahajournals.org/.
-Lungo, M., (2001), Urban Sprawl and Land Regulation in Latin America, Land Lines,Volume 13 (2), 28-39.
Muller ES, Hamilton BW (1994) Urban Economics, Harper Collins College, New York.
Ostrom , E, (1990), is governing the commons, Cambridge University Press, Cambridge;
Vescovi, f, d, park, s. & viek. P.l .G (2002), Detection of human-induced and cover change in savannah landscape in Ghana: l. change detection and quantification. 2nd workshop of the earsel special interest group on remote sensing for developing countries, 18-20 September, Bonn, Germany;
Wilson, E.H., Hurd, J.D., Civco, D.L., Prisloe, S. and Arnold, C. (2003) “Development of a Geospatial Model to quantify”, describe and map urban growth. Remote Sensing of Environment, 86(3), 275-285.