تحلیل اثرگذاری فناوری دیجیتالی بر توسعه سکونتگاه‌های پیراشهری کلان‌شهر مشهد

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استاد گروه جغرافیای انسانی و آمایش، دانشکده علوم زمین، دانشگاه شهید بهشتی، تهران، ایران.

2 دکتری گروه جغرافیا، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه فردوسی مشهد، مشهد، ایران

چکیده

پژوهش حاضر، به‌منظور تحلیل اثرگذاری فناوری دیجیتالی بر توسعه سکونتگاه‌های پیراشهری مشهد به انجام رسیده است. روش تحقیق در پژوهش حاضر توصیفی - تحلیلی و برای جمع‌آوری اطلاعات از روش‌های‌ اسنادی و میدانی استفاده‌شده است. جامعه آماری پژوهش حاضر شامل 8 روستای پیرامون کلان‌شهر مشهد است که دارای دفتر ICT روستایی، جمعیت بالای 1000 خانوار و در مجاورت شهر مشهد قرارگرفته‌اند. با توجه به تعداد خانوارهای کل در جامعه نمونه (20813 خانوار=N) و با خطای 0.07 درصد در فرمول کوکران حجم نمونه‌ای برابر 194 خانوار محاسبه که با روش تصادفی سیستماتیک از جامعه روستایی انتخاب شدند. تحلیل فضایی متغیر های اصلی با استفاده از مدل های FGRA و MABAC انجام شد که روستاهای گرجی سفلی، حسین‌آباد قرقی و دهرود دارای بالاترین، و روستاهای کال زرکش و چهار برج دارای پایین‌ترین سطح استفاده از خدمات فناوری دیجیتالی (RICT) و توسعه روستایی است. در ادامه برای آزمودن مدل مفهومی پژوهش و بررسی تأثیر فناوری دیجیتالی (RICT) بر توسعه روستایی، ضمن تائید همبستگی مثبت و معنی‌داری این دو متغیر با آزمون همبستگی پیرسون، از فن مدل‌سازی معادلات ساختاری با رویکرد تکنیک حداقل مربعات جزئی (PLS) استفاده گردیده است. با توجه به نتایج، بُعد اقتصادی با در نظر گرفتن اثرات مستقیم و غیرمستقیم، با ضریب 363/0، تأثیر بیشتری نسبت به دو بعد اجتماعی و محیطی- کالبدی بر توسعه سکونتگاه‌های روستایی نمونه داشته است. در بین شاخص‌های پژوهش نیز بیشترین تأثیرگذاری مستقیمِ استفاده از فناوری دیجیتالی در "توسعه کشاورزی" با ضریب 20/0 و "ارتقاء سطح ارتباطات" با ضریب 199/0 می‌باشد. درنهایت متغیر فناوری دیجیتال روستایی با ضریب 786/0، تأثیر خیلی زیادی بر شکل‌گیری توسعه سکونتگاه‌های روستایی نمونه داشته است. در کل با توجه به مقدار ضریب تعیین (R2) برای متغیر توسعه روستایی (990/0) مشخص گردید تأثیرگذاری فناوری دیجیتالی (RICT) بر توسعه روستایی در سطح قوی است؛

کلیدواژه‌ها

موضوعات


اخوت، محمدرضا.، و عابدی، قدرت الله. 1382. نقش فناوری اطلاعات در توسعه اقتصادی و اجتماعی جامعه روستایی (مطالعه موردی استان گلستان)همایش کاربرد فناوری اطلاعات و ارتباطات در روستا، تهران، دانشگاه علم صنعت ایران، پژوهشکده الکترونیک.
ازکیا، مصطفی. 1384. مقدمه‌ای بر جامعه‌شناسی توسعه روستایی. تهران: انتشارات اطلاعات.
استانداری خراسان رضوی. 1398. آخرین تقسیمات کشوری استان خراسان رضوی. دفتر امورسیاسی، انتخابات و تقسیمات کشوری.
اکبری، یونس.، ایمانی جاجرمی، حسین.، و رستمعلی زاده، ولی الله. 1395. تحلیل و بررسی موانع آمایش سرزمین در ایران. سیاست نامۀ علم و فناوری، سال 6، شماره 3، صص 13-5.
اکبری، محمود، صبوری، محمد، همپانژاد، الناز. 1395. مطالعه تطبیقی سنجش توسعه‌یافتگی شاخص‌های فناوری اطلاعات (مطالعه موردی: استان فارس). برنامه‌ریزی فضایی (جغرافیا)، سال 6، شماره 3، صص 79-96.
امیدی شاه آباد، امید.، بدری، سیدعلی.، رضوانی، محمدرضا.، زالی، نادر. 1398. تحلیل عوامل کلیدی مؤثر بر شکل‌دهی الگوی آمایش فضاهای روستایی با رویکرد آینده‌نگاری (موردمطالعه: استان لرستان). پژوهش­های روستائی، سال 10، شماره 1، صص 92-113.
برقی، حمید و یوسف قنبری. 1389. تحلیلی بر نقش علم و فناوری اطلاعات و ارتباطات در توسعه روستایی. راهبرد یاس، شماره 24، صص 145-135.
پاپلی یزدی، محمدحسین.، و ابراهیمی، محمدامیر. 1392. نظریه‌های توسعه روستایی. (چاپ )، تهران: انتشارات سمت.
جلالی، علی‌اکبر.، روحانی، سعید.، و زارع، محمدامین. 1385. روستای الکترونیکی. تهران: انتشارات دانشگاه علم و صنعت.
جلالی، علی‌اکبر. (1382). نقش توسعه ICT در روستاها. مجموعه مقالات همایش ICT و نقش آن در توسعه گلستان.
خواجه‌شاهکوهی، علیرضا. 1392. تحلیل نقش فناوری اطلاعات و ارتباطات بر کیفیت زندگی روستاییان مطالعه موردی: روستاهای قرن‌آباد و اصفهان کلاته، شهر گرگان. مجله آمایش جغرافیایی فضا، سال 3، شماره 7، صص 103-120.
حدادنیا، سیروس.، و فانی، حجت اله. 1391. بررسی دیدگاه زنان روستایی در مورد تأثیر استفاده از (ICT) بر فعالیت‌های اجتماعی- اقتصادی آنان. فصلنامه علمی- پژوهشی زن و جامعه، سال 3، شماره 11، صص 155-180.
رستمی قبادی، فرحناز.، علی‌آبادی، وحید.، و پاپ‌زن، عبدالحمید. 1393. تأثیر خدمات دفاتر فنّاوری اطلاعات و ارتباطات روستایی بر مؤلفه‌های سرمایة اجتماعی روستائیان (مطالعة موردی: روستای گودین، شهرستان کنگاور). راهبردهای توسعه روستایی، 1(1)، 85-100.
رضایی، رحیم. 1385. ICT ابزار توسعه پایدار روستایی. مطالعات جغرافیایی، سال 1، شماره 1، صص 124-103.
رومیانی، احمد.، عینالی، جمشید.، و اصغری زمانی، اکبر. 1397. کاربرد فناوری اطلاعات و ارتباطات در تقویت روابط شهر و روستا (مطالعه موردی شهر زنجان و پیرامون). مطالعات ساختار و کارکرد شهری، سال 5، شماره 17، صص 47-68.
ریاحی وفا، عباس.، و هدایتی، محمدرضا. 1385. رتبه‌بندی و اولویت‌دهی روستاهای استان تهران جهت تبدیل دفاتر پستی روستایی به دفاتر فناوری اطلاعات و ارتباطات باهدف توسعه روستایی و با استفاده از روش طبقه‌بندی تاکسونومی عددی. مجله روستا و توسعه، سال 9، شماره 4، صص 36-1.
مرکز آمار ایران. 1395. سرشماری عمومی نفوس و مسکن شهرستان مشهد. تهران: مرکز آمار ایران.
سورانی، فاطمه.، کلانتری، خلیل.، اسدی، علی.، رستمی، فرحناز.، باباجانی، آرزو.، و ابراهیمی، محمدصادق. 1393. تحلیل عامل‌های پیش‏برنده و بازدارندۀ گسترش فناوری اطلاعات و ارتباطات (ICT) در روستاهای بخش مرکزی شهرستان نجف‌آباد. راهبردهای توسعه روستایی، سال 1، شماره 3، صص 125-140.
سوزنگر، علی. 1382. راه‌کارهای لازم جهت ورود و توسعه ICT در روستاها و آشنایی با پژوهش اتوبوس اینترنتی. همایش کاربرد فناوری اطلاعات و ارتباطات در روستا، دانشگاه علم و صنعت ایران، پژوهشکده الکترونیک
صرامی حسین و عیسی بهاری. 1389. نقش ICT در توسعه روستایی. فصلنامه تخصصی علوم اجتماعی دانشگاه آزاد اسلامی- واحد شوشتر، سال 4، شماره 9، صص 154-129.
عزیزی، پروانه.، لطفی، حیدر.، و پیشرو، حمداله. 1388. فناوری اطلاعات و ارتباطات و تأثیر آن بر اقتصاد روستایی ایران. آمایش محیط، سال 2، شماره 6، صص 32-63.
عنابستانی، علی اکبر.، و جوانشیری، مهدی. 1397. کاربرد روش‌های تصمیم‌گیری چندمتغیره فازی در برنامه‌ریزی منطقه‌ای، شهری و روستایی. تهران: انتشارات انتخاب.
عنابستانی، علی اکبر.، و خوارزمی، امیدعلی. 1397. چالش‌ها و فرصت‌های فراروی سکونتگاه‌های روستایی حریم کلان‌شهر مشهد. مشهد: نشر شهرآرا.
عنابستانی، علی اکبر.، و وزیری، سمیه. 1390. تحلیل آثار اجتماعی، اقتصادی و کالبدی ICT در توسعة نواحی روستایی (مطالعه موردی: شهرستان گرگان). پژوهش­های روستائی، سال 2، شماره 5، صص 187-213.
فتحی، سروش.، و مطلق، معصومه. 1389. رویکرد نظری بر توسعه پایدار روستایی مبتنی بر فن‌آوری اطلاعات و ارتباطات (ICT). نگرش‌های نو در جغرافیای انسانی (جغرافیای انسانی)، سال 2، شماره 2، صص 66-47.
قضاوی، غلامرضا.، و ولی، عباسعلی. 1382. بررسی نقش فناوری اطلاعات و ارتباطات در توسعه اجتماعی و آموزش روستاییان جهت حفاظت از منابع طبیعی. اولین همایش کاربرد فنّاوری اطلاعات و ارتباطات در روستا، تهران: انتشارات دانشگاه علم و صنعت ایران، پژوهشکده الکترونیک.
محمدی، سعدی.، و پیرخضرانیان، سیدلقمان. 1391. بررسی تأثیرات ICT در توسعه روستایی با تأکید بر جامعه روستایی ایران. همایش ملی توسعه روستایی، رشت، دانشگاه گیلان. 
مطیعی لنگرودی، سیدحسن.، رضوانی، محمدرضا.، فرجی سبکبار، حسنعلی.، و نعمتی مرتضی. 1389. تحلیل اثرات اجتماعی و اقتصادی فناوری اطلاعات و ارتباطات روستایی (مطالعه موردی: بخش مرکزی شهرستان گرگان). جغرافیا، سال 8، شماره 26، صص 33 – 59.
مولائی هشجین.، نصرالله، امیری.، محمود.، و محمدی، مهدی. 1391. نقش دفاتر فناوری اطلاعات و ارتباطات (ICT) در توسعهی پایدار روستایی شهرستان مشکینشهر. پژوهش‌های جغرافیای انسانی، سال 44، شماره 4، صص 147-168.
یعقوبی، نورمحمد.، دانایی­فرد، حسن.، و شاکری، رویا. 1389. شناسایی و رتبه­بندی عوامل مؤثر بر پذیرش خدمات دفاتر فن‌آوری اطلاعات و ارتباطات روستایی. فصلنامه جغرافیا و توسعه، سال 8، شماره 20، صص 5-20.
Akca, H., Sayili, M., & Esengun, K. 2007. Challenge of rural people to reduce digital divide in the globalized world: Theory and practice. Government Information Quarterly, Vol. 24, No. 2, pp. 404-413.‏
Alexandru, A., Ianculescu, M., Parvan, M., & Jitaru, E. 2007. ICT and its impact upon the globalization and accessibility of the education in the health domain. In Paper International Conference on Education and Educational Technology, Vol. 287, p. 291.‏
Amaro, S., & Duarte, P. 2016. Modelling formative second order constructs in PLS. In European Conference on Research Methodology for Business and Management Studies (pp. 19-27). Academic Conferences International Limited.‏
Bakhshizadeh, H., Hosseinpour, M., & Pahlevanzadeh, F. 2011. Rural ICT interactive planning in Ardabil province: Sardabeh case studyProcedia Computer Science, Vol. 3, pp. 254-259.‏
Castells, M. 2000. Toward a sociology of the network societyContemporary sociology, Vol. 29, No, 5, pp. 693-699.‏
Chapman, R., & Slaymaker, T. 2002. ICTs and Rural Development: Review of the Literature, CurrentLondon: Overseas Development Institute.‏
Chen, H. 2006. Digital government: technologies and practices. Deciion Support Systems, Vol. 7, No. 34, pp. 224-226.
Çilan, Ç. A., Bolat, B. A., & Coşkun, E. 2009. Analyzing digital divide within and between member and candidate countries of European UnionGovernment Information Quarterly, Vol. 26, No. 1, pp. 98-105.‏
Dalalah, D., Hayajneh, M., & Batieha, F. 2011. A fuzzy multi-criteria decision-making model for supplier selectionExpert systems with applications, Vol. 38, No. 7, pp. 8384-8391.‏
Falch, M., & Anyimadu, A. 2003. Tele-centres as a way of achieving universal access—the case of GhanaTelecommunications Policy, Vol. 27, No. 1-2, pp. 21-39.‏
Ali, J., & Kumar, S. 2011. Information and communication technologies (ICTs) and farmers’ decision-making across the agricultural supply chainInternational Journal of Information Management, Vol. 31, No. 2, pp. 149-159.‏
George, D., & Mallery, P. 2003. SPSS for Windows step by step: A simple guide and reference (4th Ed.). Boston: Allyn & Bacon.
Hulland, J. 1999. Use of partial least squares (PLS) in strategic management research: A review of four recent studies. Strategic Management Journal, Vol. 20, No. 2, pp. 195-204.
Jensen, R. 2007. The digital provides: Information (technology), market performance, and welfare in the South Indian fisheries sectorThe quarterly journal of economics, Vol. 122, No. 3, pp. 879-924.‏
Lallement, D. M., Terrado, E. N., & Zhang, Y. 2006. Empowering information and communication technologies in isolated areas: learning from the solar-net villages program in HondurasRenewable and Sustainable Energy Reviews, Vol. 10, No. 1, pp. 46-53.‏
Pamučar, D., & Ćirović, G. 2015. The selection of transport and handling resources in logistics centers using Multi-Attributive Border Approximation Area Comparison (MABAC)Expert systems with applications, Vol. 42, No. 6, pp. 3016-3028.‏
Panel, I. L. 2002. Digital transformation: A framework for ICT literacyEducational Testing Service, 1-53.‏
Rahman, M. A., Mahfuz, M. U., Ahmed, K. M., & Rajatheva, R. M. A. P. 2005. ICT based sustainable rural business opportunities in developing countries: A wireless-networked RCP-RAP approachAmerican Journal of Applied Sciences, Vol. 2, No. (8), pp. 1256-1260.‏
Rao, S. S. 2009. Role of ICTS in India Rural Communities. Journal of Community Information, Vol 5, No 1. http://www.ci-journal.net/index.php/ciej/article/view/313/429
Rao, T. R. 2004. ICT and e-Governance for Rural Development. Center for Electronic Governance, Indian Institute of Management, Ahmedabad, No. 28, pp. 312-315.‏
Redoli, J., Mompo, R., Garcia-Diez, J., & Lopez-Coronado, M. 2008. A model for the assessment and development of Internet-based information and communication services in small and medium enterprisesTechnovation, Vol. 28, No. 7, pp. 424-435.‏
Shaw, S. E., & Chambers, E. J. 2004. A primer on Western Canadian Entrepreneurship; The Western Centre for Economic Research gratefully acknowledges the support of Western Economic Canada; NUMBER, No. 74, pp. 1-58.
Suzuki, A., & Chamala, S. 1998. Role of telecentres in rural development in AustraliaAgricultural Information Technology in Asia and Oceania, The Asian Federation for Information Technology in Agriculture.‏
Vinzi, V. E., Trinchera, L., & Amato, S. 2010. PLS path modeling: from foundations to recent developments and open issues for model assessment and improvement. In Handbook of partial least squares (pp. 47-82). Springer, Berlin, Heidelberg.
Walsham, G., & Sahay, S. 1999. GIS for district-level administration in India: problems and opportunities. MIS quarterly, Vol. 23, No. 1, pp. 39-65.‏