تحلیل جایگاه دانش بومی در توسعه فضاهای پیراشهری با تأکید بر زیست پذیری اقتصادی ـ اجتماعی مورد: روستاهای منطقه ۱۹ تهران

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری گروه جغرافیا، دانشکده علوم انسانی، واحد یادگار امام خمینی(ره)، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران.

2 استادیار گروه جغرافیا، دانشکده علوم انسانی، واحد یادگار امام خمینی(ره)، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران

چکیده

امروزه یکی از مسائلی که توجه برنامه‌ریزان را به خود جلب کرده، بررسی نقش دانش بومی در توسعۀ و زیست‌پذیری نواحی می‌باشد. دانش بومی، بخشی از سرمایه ملی هر قوم است که باورها، ارزش‌ها، روش‌‌ها و آگاهی‌های محلی و دانش اکولوژیک آنها از محـیط زندگیشان را در بر می‌گیرد. دانش بومی، حاصل قرن‌ها آزمون و خطا در محیط طبیعی، اقتصادی و اجتماعی است. در این راستا هدف پژوهش حاضر تحلیل جایگاه دانش بومی در توسعه فضاهای پیراشهری با تاکید بر زیست‌پذیری اقتصادی و اجتماعی (مورد مطالعه: روستاهای منطقه ۱۹ تهران)، می‌باشد. تحقیق حاضر از نظر روش تحقیق توصیفی- تحلیلی و از نظر ماهیت، کمی و به لحاظ هدف کاربردی – توسعه‌ای است. ابزار گردآوری اطلاعات برای بررسی جایگاه مناطق روستایی منطقه 19 از نظر کاربست دانش بومی در راستایی زیست‌پذیری در قالب معیارهای اقتصادی، اجتماعی، 24 زیرمعیار است. در بخش توصیفی و استنباطی (نتایج مرتبط به تجزیه‌ و تحلیل داده‌ها) از تکنیک‌های تحلیل رابطه خاکستری (GRA) و نرم‌افزار SPSS استفاده می‌گردد. نتایج آزمون اسپیرمن نشان داد بین دانش بومی در روستاهای منطقه 19 تهران و زیست‌پذیری اقتصادی و اجتماعی با مقدار ضریب همبستگی اسپیرمن 751/0، ارتباط معنادار و مثبتی وجود دارد. همچنین نتایج آزمون T نشان داد مؤلفه اقتصادی بیشترین اثرپذیری را از دانش بومی در راستای زیست‌پذیری مناطق روستایی منطقه 19 داشته است. نتایج تحلیل رابطه خاکستری (GRA) نشان داد، روستای مرتضی‌گرد با کسب میزان امتیاز خاکستری (0.633)، در جایگاه اول از نظر کاربرد دانش بومی در راستای ارتقای زیست‌پذیری در بین روستاهای مورد مطالعه قرار می‌گیرد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


احمدی، فاطمه، سجادی، اشرف. 1391. بررسی مؤلفه‌های بازدارنده توسعه پایدار روستایی از دیدگاه کارشناسان، نشریه پژوهش‌های ترویج و آموزش کشاورزی، دوره 5. شماره  3 (پیاپی 19). صص 69-80.
ارفعی، معصومه، زند، آزیتا. 1390. بررسی عوامل مؤثر بر دانش بومی در مصرف بهینه آب در بخش کشاورزی. پژوهش­های ترویج و آموزش کشاورزی. دوره 4، شماره 3. صص 92-102.
آقاجان­تبار، فریدون، طبری کوچکسرایی، مسعود، محمودی، جلال. 1400. نقش دانش بومی در اشتغال، درآمد افراد محلی و حفاظت از جنگل‌های هیرکانی از دیدگاه ساکنین منطقه واز، شهرستان نور. دو فصلنامه بوم­شناسی جنگل­های ایران. دوره 9. شماره 17. صص 123-132.
بذرافشان، جواد، طولابی­نژاد، مهرشاد. 1395. اثرات دانش بومی بر توسعه دهستان میانکوه شرقی با تأکید بر اقتصاد دامداری. اقتصاد فضا و توسعه روستایی. دوره 5. شماره 18. صص 165-187.
بندانی، میثم، میرلطفی، محمود رضا، کدیور، زری، سنجرانی، زهره. 1394. بررسی و نقش دانش بومی در کشاورزی و جایگاه آن در فرایند توسعه پایدار. همایش ملی عمران و معماری با رویکردی بر توسعه پایدار. فومن.
بوذر جمهری، خدیجه. 1385. دانش کشاورزی بومی جنسیتی و نقش آن در توسعه روستایی، پژوهش زنان. دوره 4. شماره 3. صص 97-116.
جمعه­پور، محمود. 1394. بومی‌سازی در عرصه توسعه روستایی و نقش دانش بومی در فرایند آن. دو فصلنامه دانش­های بومی ایران. دوره 1، شماره 2، صص 50-79.
حاجیلو، فتانه. 1399. عوامل اجتماعی مؤثر با کاربرد دانش بومی زنان روستایی در تولید ارقام بومی سازگار با تغییرات اقلیمی در استان آذربایجان شرقی. همایش ملی کشاورزی و سلامت. جیرفت.
دشتی، سولماز، منوری، سید مسعود، سبزقبایی، غلامرضا، 1387. راهکارهای دستیابی به توسعه پایدار روستایی با استفاده از ارزیابی توان محیط‌زیست حوضه آبخیز زاخرد، مجله علوم محیطی، سال 6، شماره 2، صص 77-86..
سالنامه آماری استانداری تهران. 1399. استانداری تهران.
شاه­حسینی، علیرضا. 1398. دانش بومی در چنبره تحولات روستاهای پیراشهری مورد: روستاهای کرند و فرور در شمال شهر گرمسار. توسعه فضاهای پیراشهری. دوره1. شماره1. صص 67-82.
طرح جامع شهر تهران. 1395. شهرداری منطقه 19.
عربیون، ابوالقاسم. 1387. شناخت و بهبود وضعیت روستاییان جامه شوران علیا و سفلی با رهیافت ارزیابی مشارکتی روستایی در استان کرمانشاه. پایان‌نامه کارشناسی ارشد دانشکده کشاورزی رازی. دانشگاه رازی کرمانشاه.
علیایی، محمدصادق، کریمیان، حبیب­االله. 1390. بررسی رویکرد برنامه‌های توسعه روستایی در ایران با تأکید بر نقش و جایگاه دانش بومی، مجله مطالعات توسعه اجتماعی ایران. سال 3. شماره 3. صص 85-101.
عمادی، محمدحسین، امیری اردکانی، محمد. 1381. تلفیق دانش بومی و دانش رسمی؛ ضرورتی در دستیابی به توسعه پایدار کشاورزی. اقتصاد کشاورزی و توسعه. سال 10. شماره 37. صص 11-36.
عنابستانی علی اکبر، انزایی الهه، بهزادی صدیقه. 1395. اثرپذیری الگوی مسکن روستایی از تغییرات فرهنگی و اجتماعی روستاییان مورد: شهرستان نکا. اقتصاد فضا و توسعه روستایی. دوره 5، شماره 16، صص۲۱-۴۲.
کفاش، حسین، طالشی، مصطفی، رحیمی، حسین. 1397. نقش دانش بومی در پایداری منابع آب در جنوب خراسان رضوی مطالعه موردی شهرستان بجستان، دو فصلنامه دانش های بومی ایران مقاله 6، دوره 5، شماره 10، صص 223-274.
گل محمدی، فرهود و طباطبایی، مهدیه و مستقیم، مسعود. 1400. صنایع‌دستی و هنرهای سنتی در حفظ میراث فرهنگی، دانش بومی، جذب گردشگران، اشتغال و امرارمعاش پایدار مردم روستایی خراسان جنوبی. پنجمین کنگره بین­المللی توسعه کشاورزی، منابع طبیعی، محیط‌زیست و گردشگری ایران. تبریز.
هادی زاده بزاز، مریم. 1385. مدیریت بحران و کاهش آسیب‌پذیری در برابر بلایای طبیعی. تهران. انتشارات آذر برزین.
وزین، نرگس. 1386. نقش دانش بومی در کاهش آسیب‌های محیطی به نواحی روستایی. مجله رشد آموزش جغرافیا. شماره 79.
وزین، نرگس، رکن‌الدین افتخاری، عبدالرضا. 1391. نقش دانش بومی در حفاظت از منابع آب‌وخاک از دید روستاییان: مطالعه موردی بخش خورش رستم، شهرستان خلخال. فصلنامه روستا و توسعه. دوره 15. شماره 4. صص 91-114.
Appiee tiu, S. 2007. the role of indigenous knowledge in biodiversity conservation: implications for conservation education in papua new guinea. Thesis for the degree of Master of Science, environmental education. New Zealand: university of Waikato.
Azzeh, M; Neagu, D, Cowling, P.I. 2010. Fuzzy grey relational analysis for software effort estimation. Empirical Software Engineering. 15(1). 60-90.
Barnhardt, K. A. 2005. Indigenous knowledge systems/ Alaska native Ways of knowing, Anthropology and Education Quarterly, 36 (1). PP 11-21.
Hill, R, Walsh, F, Davies, J, Sparrow, A, Mooney, M, Council, C.L, Wise, R.M, Tengö, M. 2020. Knowledge co-production for Indigenous adaptation pathways: Transform post-colonial articulation complexes to empower local decision-making, Global Environmental Change. Vol 65. 102161.
Hou, J. 2010. Grey relational analysis method for multiple attribute decision making in intuitionisticuzzy setting. Journal of Convergence Information Technology. 5(10): 194-199.
Jigyasu, R. 2002. Reducing disaster vulnerability through local knowledge and capacity, the Case of Earthquake prone Rural Communities in India and Nepal, Department of Town and Regional Planning.
Kurnio, H, Fekete, A, Naz, F, Norf, C, Jüpner, R. 2021. Resilience learning and indigenous knowledge of earthquake risk in Indonesia. International Journal of Disaster Risk Reduction. Vol 62. 102423
Ping, Y.; Yang, H. 2004. Using hybrid grey model to achieve revenue assurance of telecommunication companies. Journal of grey system. 7(1): 39-50.
Priti, J. 2014. Indigenous Knowledge management in Botswana using ICT applications. concepts and Advances in information Knowledge management, 1(1), PP 167-191.
Syafwina, S. 2014. Recognizing Indigenous Knowledge for Disaster Management: Smong, Ealy Warning System from Simeulue Isiand, Aceh. procedia Environmental Sciences 20, PP 571- 582.
Xie, N.M.; Liu, S.F. 2011. A novel grey relational model based on grey number sequences. Grey Systems: Theory and Application. 1(2): 117-128.
Zhang, N.; Wu, D.; Olson, D.L. 2005. The method of rey related analysis to multiple attribute decision making pro