امکان‌سنجی و توانمندسازی سکونتگاه های غیررسمی بر پایه ادراک ذهنی در محلۀ زورآبادِ شهرلوشان

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی کارشناسی ارشد گروه شهرسازی، دانشکدۀ هنر و معماری، دانشگاه گیلان، رشت، ایران.

2 دانشجوی کارشناسی ارشد برنامه ریزی منطقه‌ای، دانشکدۀ معماری و شهرسازی، دانشگاه شهید بهشتی، تهران، ایران.

3 دانشیار گروه شهرسازی، دانشکدۀ هنر، دانشگاه بجنورد، بجنورد، ایران.

4 دانشجوی کارشناسی ارشد مدیریت امور شهری، دانشکدۀ علوم انسانی، واحد مراغه، دانشگاه آزاد اسلامی، مراغه، ایران.

چکیده

از مهم‌ترین مسائل درکشورهای درحال‌توسعه، سکونتگاه­های غیررسمی می­باشد؛ علل عمده­ای همچون توزیع نابرابر امکانات، رشد فزاینده جمعیت کشور، عدم توجه ویژه به اقشارکم درآمد در برنامه­ریزی مسکن، موجب پیدایش و توسعۀ این نوع از سکونتگاه­ها می­شوند­. با وجود انتقادات ویژه به رویکردهای گذشته در مداخلات سکونتگاه­های غیررسمی، رویکرد توانمندسازی با ویژگی ایجاد کارایی اقتصادی و کارآمدی اجتماعات در توسعۀ بخش مسکن، توانمندسازی سیاسی و اجتماع محلی مطرح گردیده؛ دستیابی به این رویکرد در ساماندهیِ سکونتگاه­ها، با مشارکت ساکنین و مطابق با نیاز آنان، میسر خواهد بود؛ هدف پژوهش حاضر، بررسی امکان­سنجی به­منظور توانمندسازی سکونتگاه­های غیررسمی محلۀ زورآباد در خیابان شهید میرزایی، بر پایه ادراک ذهنی شهروندانِ شهر لوشان می­باشد. پژوهش از نوع کاربردی، روش انجام پژوهش، توصیفی-تحلیلی و داده­ها از طریق مطالعات اسنادی و میدانی گردآوری شدند. بدین منظور 5 مؤلفۀ اجتماعی، کالبدی، اقتصادی، محیط­زیستی و دسترسی، که در شکل­گیری سکونتگاه­های غیررسمی دخیل بودند شناسایی شدند و در قالب 26 پرسش تخصصی و به‌صورت طیف لیکرت در اختیار نمونۀ آماری پژوهش (373 نفر) قرار گرفت. به‌منظور تجزیه‌وتحلیل اطلاعات از نرم‌افزار spss-v20بهره گرفته­شد. در مرحلۀ اول با استفاده از آزمون فریدمن، مشخص شد، از دیدگاه شهروندان میان مؤلفه‌های تشکیل‌دهنده‌ی سکونتگاه غیررسمی محلۀ زورآباد تفاوت وجود دارد؛ در مرحله دوم، با استفاده از تحلیل عاملی، مشخص گردید که مؤلفۀ اقتصادی با ضریب 321/0، به­عنوان بالاترین اولویتِ توانمندسازی و به ترتیب مؤلفۀ محیط­زیستی با ضریب 309/0، اجتماعی با ضریب 297/0، کالبدی با ضریب 266/0 و دسترسی با ضریب 231/0؛ بایستی در اولویت رسیدگی توسط مسئولان ذی­ربط قرار گیرند.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


  1. ارژنگی مستعلی بیگلو، حجت؛ محمدی، علیرضا (1394). انتخاب راهکار مناسب ساماندهی سکونتگاه‌های غیررسمی با استفاده از روش‌های تصمیم‌گیری چندمعیاره، فصلنامه چشم‌انداز مطالعات شهری و روستایی، دوره 1، شماره 1. صص 75-61.

    اسپیرن، ویستون. (1387). زبانِ منظر، مترجم: سید حسین بحرینی و بهناز امین­زاده، چاپ دوم، انتشارات دانشگاه.

    اسلامی راد، قربان؛ قاسمی، یاسر (1389). اسکان غیررسمی؛ ناهنجاری­های اجتماعی و راهکارهای تعدیل آن (مطالعه موردی: شهر بهشهر)، فصلنامه جغرافیایی چشم‌انداز زاگرس، سال 2، شماره 3. صص 117-107.

    ایمان پور، محمود رضا؛ شمس‌الدینی، علی؛ سرور، رحیم (1400). تحلیل سناریوهای اسکان غیررسمی در شهرهای شمال شرقی ایران (موردمطالعه: شهر بجنورد)، فصلنامه مطالعات جغرافیایی مناطق کوهستانی، سال 2، شماره 1. صص 92-77.

    پورمحمدی، محمدرضا؛ میرزایی، علی؛ حکیمی، هادی (1398). سنجش میزان رضایت‌مندی ساکنان سکونتگاه­های غیررسمی از خدمات ارائه‌شده مدیریت شهری (مطالعه موردی: محله پاسداران تبریز)، فصلنامه مطالعات برنامه‌ریزی سکونتگاه‌های انسانی، دوره 14، شماره 3. صص 585-603.

    حاتمی نژاد، حسین؛ موسوی، سیدمحمدحسین؛ حاجیان حسین‌آبادی، محمد؛ زرافشان، محمدرضا؛ یوسفی، وحید (1397). بررسی علل شکل­گیری اسکان غیررسمی (مطالعه موردی: محله کوی زینبیه شهر پاکدشت)، فصلنامه جغرافیا و مطالعات محیطی، سال 7، شماره 25. صص 86-73.

    حاج یوسفی، علی (1381). حاشیه‌نشینی شهری و فرآیند تحول آن (قبل از انقلاب اسلامی)، نشریه هفت شهر، دوره 1، شماره 8. صص 24-12.

    حسینی، علی؛ رضایی، پژمان؛ مؤمنی، علی (1399). تحلیل اثرات اسکان غیررسمی بر پایداری محلات شهری (موردمطالعه: محله فرودگاه شهر یزد)، مجله کاوش‌های جغرافیایی مناطق بیابانی، سال 8، شماره 1، صص 111-81.

    خان محمدی، عصمت؛ سرور، رحیم؛ استعلاجی، علیرضا (1399). آینده­نگاری تحولات اسکان غیررسمی در پهنه‌ی جنوبی حریم کلان‌شهر تهران، فصلنامه نگرش‌های نو در جغرافیای انسانی، سال 2، شماره 3. صص 170-149.

    رمضانی، محمدابراهیم. (2020). تبیین کیفیت ادراک ذهنی شهروندان از کیفیت عناصر زیست‌محیطی پیاده­راه‌های شهری مطالعه موردی: کلان‌شهر تبریز. جغرافیا و مطالعات محیطی، 9(34). صص 43-56.

    مصاحبۀ رئیس اداره عمران و بهسازی شهری اداره کل راه و شهرسازی گیلان، (1397). https://diyarmirza.ir/1397/05/2-1  

    سجادزاده، حسن و پیربابایی، محمدتقی. (1391). فرآیند رخداد معنا در فضای شهری، نشریۀ آرمان‌شهر، شمارۀ 9. صص 181.

    سرور، هوشنگ؛ امین زاده، سیامک (1398). تبیین علل شکل­گیری اسکان‌های غیررسمی و ارائه راهکارهای بهینه جهت ساماندهی آن­ها (موردمطالعه: محله علی‌آباد بوکان)، فصلنامه جغرافیا و روابط انسانی، سال 2، شماره 3. صص 42-17.

    سهم پور، حسن؛ معروف نژاد، عباس (1400). واکاوی میزان رضایت‌مندی ساکنان سکونتگاه­های غیررسمی با استفاده از مدل کداس (نمونه موردی: شهر بندر امام خمینی)، فصلنامه جغرافیا و مطالعات محیطی، سال 01، شماره 40. صص 40-21.

    شیخی، محمد (1381). روند شکل­گیری و تبدیل سکونتگاه­ها در اطراف کلانشهر تهران (مطالعه موردی: اسلامشهر، نسیم شهر و گلستان)، مجله هفت شهر، سال 3، شماره 8. صص 51-36.

    صرافی، مظفر (1387). ساماندهی سکونتگاه­های غیررسمی در پرتو حکمروایی خوب شهری، فصلنامه هفت شهر، دوره 2، شماره 24. صص 13-4.

    طلوع دل، محمدصادق؛ زارع، مرضیه؛ سادات، سیده اشرف (1400). بررسی چالش ناپایداری اجتماعی اسکان غیررسمی مبتنی بر شاخص­های توسعۀ پایدار شهری (مطالعه موردی: منطقه 2 تهران محله فرحزاد)، فصلنامه جغرافیا و مطالعات محیطی، سال 10، شماره 10. صص 94-77.

    کلانتری، محسن؛ مشکینی، ابوالفضل؛ پیری، عیسی؛ زررین کاویانی، عظیم (1398). تحلیل ساختاری موانع توانمندسازی اجتماع‌محور در مناطق اسکان غیررسمی (مطالعه موردی: محله بان برز شهر ایلام)، فصلنامه پژوهش و برنامه‌ریزی شهری، سال 10، شماره 36. صص 32-21.

    کمانرودی کجوری، موسی؛ پریزادی، طاهر؛ کرمی، مهدی (1398). فرآیند شکل­گیری اجتماعات غیررسمی در محدوده پیراشهری مشکین‌شهر، مجله توسعه فضاهای پیراشهری، سال 1، شماره 2. صص 14-1.

    کیانی سلمی، صدیقه؛ شاطریان، محسن؛ صفری، حامد (1395). شناسایی عوامل تسهیل­کننده توانمندسازی محلات حاشیه شهر اصفهان (مطالعه موردی: محله عشق‌آباد)، مجله پژوهش­های جغرافیایی برنامه‌ریزی شهری، دوره 8، شماره 1.صص 192-161.

    لحیمان، رضا (1396). آمایش فضایی مناطق حاشیه­نشینی و بررسی شکل­گیری اسکان غیررسمی (مطالعه موردی: شهر ساری)، فصلنامه نگرش‌های نو در جغرافیای انسانی، سال 9، شماره 2. صص 138-125.

    محمدی، علیرضا (1388). ظرفیت­سازی اجتماع‌محور: پشتوانه ساماندهی سکونتگاه­های غیررسمی، مجله هفت شهر، دوره 2، شماره 29. صص 113-97

    مؤمنی، منصور و فعال­قیومی، علی. (1394). تحلیل­های آماری با استفاده از spss. چاپ هشتم. انتشارات: گنج­شایگان.

    مهندسین مشاور بعد تکنیک (1394). طرح جامع و تفصیلی شهر لوشان.

    نظریان، اصغر؛ سادین، حسین؛ زال نژاد، کاوه؛ استقامتی، مهناز؛ ولیانی، مهدی (1395). بررسی عوامل اقتصادی، اجتماعی و جمعیتی حاشیه‌نشین و اسکان غیررسمی مهاجران شهر شهریار در سال 1385، نشریه تحلیل فضایی مخاطرات محیطی، سال 3، شماره 3. صص 135-115.

    Abouelmagd, S. A. S. (2020). The Rehabilitation of Slums and Informal Settlements in Greater Cairo: Applying a Livelihood Perspective to Evaluate Existing Policy and Implementation Approaches. Technische Universitaet Berlin (Germany).

    Abrams, C. (1964). Man's struggle for shelter in an urbanizing world (No. 2). MIT Press (MA).

    Baye, F., Wegayehu, F., & Mulugeta, S. (2020). Drivers of informal settlements at the peri-urban areas of Woldia: Assessment on the demographic and socio-economic trigger factors. Land Use Policy, 95, 104573.

    Budiyantini, Yanti (2017). Community Empowerment in Self-Help Housing Program, Informal Settlements and Affordable Housing, Vol 41, No 4, Pp. 1-9.

    Chakrabortya Wilson, B; Sarraf, S; Arnab Jana, A, (2015): Open data for informal settlements:Toward a userBs guide for urban managers and planners, Journal of Urban Management, Volume 4, Issue 2, December 2015, Pages 74–91.

    Corburn, J., & Sverdlik, A. (2019). Informal settlements and human health. Integrating human health into urban and transport planning, 155-171.

    Fazli, M, (2016): Factors Behind the Growth of Informal Settlements in Kabul, 6th Annual Conference on Architecture and Urbanism.2016, s. 81-86. ISBN 978-80-214-5418-7.

    Friesen, J., Rausch, L., Pelz, P. F., & Fürnkranz, J. (2018). Determining factors for slum growth with predictive data mining methods. Urban Science, 2(3), 81.

    Gilbert, A, (1994): The Latin America cities. Latin America Bureau, London Publisher.

    Gilbert, A. (2005). Book review: the challenge of slums: global report on human settlements 2003. Progress in Human Geography, 29(1), 118-120.

    Habitat, U. (2016). Urbanization and development: emerging futures. World cities report, 3(4), 4-51.

    Hoyt-Oliver, J. (2020). Communities and the Kingdom: An Introduction from the Editor-in-Chief. Social Work & Christianity, 47(3).

    1. Abdelhalim, Participatory Upgrading of Informal Areas A Decision-makers’ Guide for Action, Participatory Development Programme in Urban Areas (PDP), Cairo, Egypt, 2010, pp. 12–16.

    Kanaskar, M. (2016). Urban health: Participation of the urban poor and communication. Journal of Health Management, 18(3), 381-400.

    Keivani, R., & Werna, E. (2001). Modes of housing provision in developing countries. Progress in planning, 55(2), 65-118.

    Kloos, B., Hill, J., Thomas, E., Wandersman, A., Elias, M. J., & Dalton, J. H. (2012). Community psychology. Belmont, CA: Cengage Learning.

    Lilford, R. J., Oyebode, O., Satterthwaite, D., Melendez-Torres, G. J., Chen, Y. F., Mberu, B., ... & Ezeh, A. (2017). Improving the health and welfare of people who live in slums. The lancet, 389(10068), 559-570.

    Mehrolhasani, M. H., Yazdi-Feyzabadi, V., & Ghasemi, S. (2021). Community empowerment for health promotion in slums areas: A narrative review with emphasis on challenges and interventions. Journal of Education and Health Promotion, 10.

    Narayan, D, (2002): Empowerment and Poverty reduction; a source book, the World press.

    Nassar, D. M., & Elsayed, H. G. (2018). From informal settlements to sustainable communities. Alexandria engineering journal, 57(4), 2367-2376.

    Ogunshakin, L., & Olayiwola, L. (1992). The collapse of official housing policy in Nigeria. Habitat International, 16(1), 41-53.

    Okech, V., Neszméry, Š., & Mačkinová, M. (2020). EMPOWERING THE MARGINALIZED THROUGH COMMUNITY WORK: A LITERATURE REVIEW. Proceedings of CBU in Social Sciences, 1, 173-178.

    Okpala, D. C. (1992). Housing production systems and technologies in developing countries: A review of the experiences and possible future trends/prospects. Habitat International, 16(3), 9-32.

    Payne, G. K. (1977). Urban housing in the Third World. Routledge Kegan & Paul.

    Rana, M. M. P., & Piracha, A. (2018). Supplying water to the urban poor: Processes and challenges of community-based water governance in Dhaka city. Management of Environmental Quality: An International Journal.

    Sarwari, F., Ono, H., & Ansari, M. R. (2022). A Twin Track Approach for Informal Settlements Development: Combining Upgrading and Housing—A Case Study of District 13 Kabul City. Indian Journal of Science and Technology, 15(10), 408-427.

    Sheuya, S. A. (2008). Improving the health and lives of people living in slums. Annals of the New York Academy of Sciences, 1136(1), 298-306.

    Turner, J. (1969). Uncontrolled urban settlement: problems and policies in G. Breese (ed.) The city in newly developing countries: readings on urbanism and urbanization.

    Un-habitat, (2003): The challenge of slums. Global report on human settlement.

    Un-habitat, (2007): Twenty first session of the governing council (6-20) April. Nairobi, Kenya.

    Un-Habitat. (2012). State of the World's Cities 2008/9: Harmonious Cities. Routle.