تحلیل توسعه یافتگی روستاهای پیراشهر با رویکرد پیوند متقابل مورد: دهستان سهرین زنجان

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار جغرافیا و برنامه ریزی روستایی، دانشگاه زنجان، زنجان، ایران

2 استادیار جغرافیا و برنامه ریزی شهری، دانشگاه زنجان، زنجان، ایران

3 کارشناس ارشد جغرافیا و برنامه ریزی روستایی، دانشگاه زنجان، زنجان، ایران

چکیده

پیوند متقابل شهر - روستا، از عوامل تعیین کننده توسعه روستایی است. با توجه به نقش این روابط در فرآیند تحولات و توسعه روستا- شهر، علاوه بر بررسی انوع روابط، شناخت و آثار و پیامدهای آن بر روستا و تلاش برای کاهش اثرات منفی این روابط در راستای توسعه پایدار نواحی روستایی ضروری به نظر می رسد. با این رویکرد پژوهش حاضر به سهم خود کوشید پیوند متقابل روستاهای پیرامون شهر زنجان و اثرات آن بر میزان توسعه یافتگی روستاها را در دهستان سهرین زنجان مورد واکاوی قرار دهد. این تحقیق به لحاظ هدف توسعه ای و به لحاظ روش ترکیبی از شیوه­های توصیفی - تحلیلی بکار گرفته شده است. جامعه آماری مورد مطالعه دهستان سهرین بوده که 12 آبادی را شامل می شود. بنا به تیپ­بندی روستاها در سه موقعیت کوهستانی، کوهپایه ای و دشتی و با در نظر گرفتن تعداد خانوار هر روستا، 12 روستا به عنوان نمونه انتخاب گردیده و حجم نمونه بر اساس فرمول کوکران 318 سرپرست خانوار محاسبه شد که به منظور اطمینان بیشتر، در نهایت تعداد 320 خانوار برای مطالعه برگزیده شده­اند. از روش نمونه گیری تصادفی ساده استفاده شده است. تحلیل داده­ها به کمک تکنیک تحلیل سلسله مراتبی AHp   انجام شده است. نتایج نشان داد که از نظر پیوند روستا- شهری و سطح برخورداری و میزان مراودات اقتصادی-اجتماعی  و سیاسی، سطح برخورداری کامل روستا از امکانات مورد نیاز شهری، تنها مرکز دهستان (روستای سهرین) با جمعیت بیش از 3 هزار نفر، برخوردارترین روستا بوده است. در این رابطه، روستاهایی که در موقعیت دشتی، نزدیکی به شهر زنجان، دسترسی به جاده اصلی و وسیله نقلیه عمومی دارد، وابستگی بیشتری داشته و روستاهای کوهستانی و دور از جاده در موقعیت نابرخوردار قرار گرفته است؛ همچنین این روستاها دارای کمترین مراودات با شهر بوده است. در بین سکونتگاه­های پیرامونی مورد مطالعه، دو روستای سهرین و سارمساقلو بیشترین پیوند دوجانبه را با شهر زنجان داشته است. این روستاها تقریبا نزدیک به شهر بوده دارای و موقعیت دشتی است. همچنین با فاصله گرفتن از شهر زنجان و با رفتن به سوی نواحی کوهستانی و کوهپایه­ای، میزان پیوند دوجانبه روستایی کم شده و روابط روستاشهری بیشتر بر مبنای تسلط شهر بر روستا شکل می گیرد.

کلیدواژه‌ها


اجاق، عقیل و عبدالرضا رحمانی فضلی(1394)، پیامدهای کالبدی-فضایی شهرهای میانی در تحولات روستاهای پیرامونی مطالعه موردی روستای قلعه بخش مرکزی شهرستان قروه؛دومین کنفرانس ملی جغرافیا و زمین شناسی
افراخته، حسن(1380)، روابط متقابل شهر- روستا(مطالعه موردی : شهر ایرانشهر)، نشریه علوم انسانی و اجتماعی، دانشگاه شیراز؛ دوره 16، شماره دوم؛ بهار
افراخته، حسن و فرهاد عزیزپور(1392)،نقش  جریانات فضایی در فرآیند خزش روستایی، برنامه ریزی کالبدی  فضایی، سال اول؛  شماره دوم  بهار
آزاد هدایت، حسن؛ مهدی پور طاهری، عبدالرضا رکن افتخاری(1394)، شناسایی وتحلیل نقش تعاملات روستایی- شهری در توسعة روستایی)مطالعة موردی: استان کرکوک عراق)؛ پژوهشهای روستایی، دورة ۶ ، شمارة ۳ ،پاییز ١٣٩٤ ٦٣٥-٦٥٤
پورطاهری، مهدی، نقوی، محمدرضا،(1391)، (توسعه کالبدی سکونتگاه های روستایی با رویکرد توسعه پایدار(مفاهیم نظریه ها، راهبردها))، (مجله مسکن و محیط روستا)، دوره 31؛ شماره 137، صص70-53
پورمحمدی، محمدرضا، طورانی، علی، حسینلو، معصومه،(1392)؛ (توسعه یکپارچه نواحی روستایی و شهری؛ رویکردی فضایی و استراتژیک در نظام برنامه ریزی سکونتگاهی)،( اندیشه جغرافیایی)؛ دانشگاه زنجان سال هفتم، شماره چهاردهم، پاییز، مقاله شماره 39؛ صص 9-39
تقیلو، علی اکبر، عبداللهی، عبدالله، (1392)، (توسعه کشاورزی با تأکید برمناسبات شهر و روستا مطالعه موردی استان آذربایجان غربی)، (فصلنامه اقتصاد فضا و توسعه روستایی)، سال دوم، شماره 1، پیاپی 3، صص 50-2
دولفوس، اولیویه(1369)، فضای جغرافیایی. ترجمه ی سیروس سهامی. مشهد: نیکا
رخسارزاده، اسفندیار، و سید علی پورفیکویی(1395)، تحلیل عوامل تأثیرگذار در پیوندهای روستایی- شهری در شهرستان آستارا؛  دوره 11، شماره 35، تابستان 1395، صفحه 1-16
رضوانی، محمدرضا، شاهچراغ، محبوبه،(1390)، (پیوندهای روستایی-شهری، شبکه های مهاجرت و توسعه روستایی(مطالعه موردی: ناحیه دهملا، استان سمنان)؛ (نشریه توسعه محلی شهری و روستایی)، دوره 3، شماره 1، بهار و تابستان ، صفحه 107-130 
سجاسی قیداری، حمدالله، صادقلو، طاهره، شکوری فرد، اسماعیل،( 1395) ، (سنجش سطح دارایی های معیشتی در مناطق روستایی با رویکرد معیشت پایدار(مطالعه موردی: روستاهای شهرستان تایباد))،( مجله پژوهش و برنامه ریزی روستایی)، سال5، شماره 1، شماره پیاپی 13،صص 216-197
سعیدی ، عباس(1382)، روابط شهر و روستا و پیوندهای  روستایی – شهری یک بررسی ادراکی،(جغرافیا)، دوره جدید، سال اول، شماره یک، صص 70-90.
سعیدی، عباس، میکانیکی، جواد، (1387)، (دگرگونی روابط شهر و روستا با تاکید بر فعالیت های اقتصادی)، (فصلنامه جغرافیا)، شماره 17-16، صص 44-24.
سعیدی ، عباس(1387)، پیوندهای روستایی- شهری، دانشنامه مدیریت شهری و روستایی، تهران، سازمان شهرداری و دهیاری کشور
سعیدی، عباس(1396)، مبانی جغرافیای روستایی، انشارات سمت؛ چاپ پانزدهم
سند آمایش استان زنجان(1387)،مطالعات آمایش برنامه استان زنجان، جلد سوم،استانداری زنجان،وزارت کشور
سند توسعه شهرستان زنجان(1394)، معاونت برنامه ریزی استانداری زنجان، استانداری زنجان، وزارت کشور
فرهنگ آبادی های شهرستان زنجان(1392)، معاونت برنامه ریزی استانداری زنجان
فیروزنیا، قدیر، آذرباد، نسرین، هاشمی ارکوینی، فاطمه،(1396) ،( نقش تولید محصولات باغی در پیوند روستا  شهری وتوسعه کالبدی (نمونه موردی: دهستان سولقان، شهرستان تهران))، (نشریه علمی – پژوهشی برنامه ریزی توسعه کالبدی)، سال دوم، شماره1 (سری جدید،) پیاپی  ،صص 38-1.
قدیری معصوم،مجتبی، چراغی، مهدی، رضوانی، محمدرضا، (1394)، (اثرات روابط اقتصادی شهر و روستا بر امنیت غذایی خانوارهای روستایی مورد: شهرستان سنجان)) ، (فصلنامه اقتصاد فضا و توسعه روستایی)، سال چهارم، شماره 4، پیاپی14، صص 85-69
لینچ، کنث(1386)، روابط متقابل شهر و روستا درکشورهای درحال توسعه. ترجمه ی محمدرضا رضوانی و داود شیخی. تهران: پیام
محمدی ده چشمه، مصطفی؛ عبیات مصطفی(1398)، (پیوندهای روستا - شهری، مبنای توسعة ناحیه ای(موردپژوهی: شهرستان اهواز))؛ (جغرافیا و توسعه)، شمارة54 ؛ بهار
محمدی یگانه ، بهروز ، ولائی، محمد، ،(1393)،(تنوع بخشی به اقتصاد روستاها جهت تحقق توسعه پایدار مورد: دهستان مرحمت آباد شمالی شهرستان میاندوآب)، (فصلنامه اقتصاد فضا و توسعه روستایی)، سال سوم، شماره2 ،پیاپی8 صفحات 54-70
مطیعی لنگرودی، سیدحسن، فرجی سبکبار و  الهام بهنام زاده(1395)؛ (تحلیل اثرات اقتصادی تبدیل روستاها به شهر؛ مورد(شهر محمودآباد))؛ (فصلنامه اقتصاد فضا و توسعه روستایی)، سال پنجم، شماره 3، پاییز، پیاپی 17
معاونت برنامه ریزی استانداری زنجان، 1391، واحد آمار و اطلاعات، فرهنگ آبادی های استان زنجان
شمس الدینی، علی، شکور، علی، رضایی، محمدرضا، پناهی، لیلا(1390)، (تحلیلی جغرافیایی بر جریانات متقابل روستایی– شهری مطالعه ی موردی: مرودشت و روستاهای پیرامونی) ، (فصل نامه جغرافیایی آمایش محیط)، شماره 99-79
Akkoyunlu, Şule,( 2015), the potential of rural–urban linkages for sustainable development and trade, International Journal of Sustainable Development & World Policy, ISSN(e): 2305-705X/ISSN(p): 2306-9929
von Braun, Joachim(2014) ,(Urbanization and Decentralization: The changing urban-rural linkages and opportunities of decentralization of services 54th Congress of the European Regional Science Association:)( "Regional development & globalisation: Best practices"), 26-29 August 2014, St. Petersburg, Russia