تحلیل گفتمان شهر مدرن؛ تولد کالبد شهر مدرن و بازنمایی زاغه نشینی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 هیئت علمی گروه جغرافیای انسانی، دانشکده علوم جغرافیایی، دانشگاه خوارزمی، تهران، ایران

2 دانشیار گروه جغرافیای انسانی، دانشکده علوم جغرافیایی، دانشگاه خوارزمی، تهران، ایران

3 استادیار گروه جغرافیای انسانی، دانشکده علوم جغرافیایی، دانشگاه خوارزمی، تهران، ایران.

4 دکتری گروه جغرافیای انسانی، دانشکده علوم جغرافیایی، دانشگاه خوارزمی، تهران، ایران

چکیده

معمولاً پدیده هایی مانند زاغه نشینی، حاشیه نشینی و اسکان غیررسمی، به عنوان ضایعه و معضل شهر مدرن تلقی می شوند که نقش بازدارنده پیشرفت و توسعه شهرها را ایفا می کنند. در صورتی که مطابق خوانشی پساساختارگرایانه، پدیده های مذکور نه تنها عامل بازدارنده توسعه شهر مدرن ایرانی نمی باشند، بلکه، شهر مدرن از رهگذر وجود چنین فضاهایی تولید و برساخت گردید. تحقیق حال حاضر با نگرش پساساختارگرایی و بر مبنای اندیشه میشل فوکو در پی ارائه خوانشی تبار شناسانه از نحوه تولد شهر مدرن ایرانی می باشد. پیش فرض اساسی چنین خوانشی این است که شهر مدرن، آنچنان که پنداشته می شود پدیده ای ازلی و ذاتی نیست بلکه، شهر مدرن آینه ای تمام قد از دال های زاغه نشینی، حاشیه نشینی، اسکان غیررسمی و .. می باشد. به سخنی، در گفتمان مدرنیته، شهر به فضایی اطلاق می شود که زاغه، حاشیه، اسکان غیر رسمی و... نباشد. زیرا همه عناصر و مقوله های شهری به شکل تاریخی و اجتماعی در برابر "دیگر-ان" برساخت می شوند و معانی شان در گفتمان های متفاوت صورت بندی گردید. در این بین از نظریه صورتبندی گفتمان میشل فوکو برای ردیابی و شناسایی نحوه صورتبندی گفتمان شهر مدرن در ایران -به عنوان روش تحقیق- استفاده شده است. نتایج حاکی از آن است که؛ دال شهر مدرن در ایران درشرایط گفتمانی خاصی امکان حضور یافت، و هویت شهر، بر اساس وجود "دیگری" امکان پذیر شد و برساخته گردید. داستان و فرایند "شدنِ" شهر مدرن در ایران به گونه ای رقم خورد که، در مرحله اول بر"کالبد فیزیکی" به عنوان "دال مرکزی" تکیه زده، و "دیگری" خود را تحت عناوین متفاوتی نظیر: زاغه نشینی، کپر نشینی و اتاق نشینی و... بازنمایی و سرکوب نمود.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


ادوراد، سعید .1377. شرق‌شناسی.  ترجمه عبدالرحیم گواهی، تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی.
ایراندوست، کیومرث. 1389. سکونتگاه‌های غیررسمی و اسطوره حاشیه‌نشینی. تهران: انتشارات شهرداری
باور، سیروس. 1388. پیدایی معماری نو در ایران. تهران: نشر فضا.
برمن، مارشال. 1379.  تجربه مدرنیته. ترجمه مراد فرهاد پور. تهران: نشر طرح نو.
رهنمایی، محمدتقی؛ شاه‌حسینی، پروانه . 1392 .  فرایند برنامه‌ریزی شهری در ایران. تهران: انتشارات سمت.
دیوید کوزنز هوی و دیگران . 1380.  فوکو در بوته نقد. ترجمه پیام یزدانجو. تهران: نشر مرکز.
حسامیان، فرخ و همکاران . 1383. شهرنشینی در ایران. چاپ چهارم. تهران: انتشارات آگه.
سجویک، پیتر . 1390 .  از دکارت تا دریدا. ترجمه محمد رضا آخوند زاده. چاپ دوم. تهران: نشر نی.
شاطریان، محسن و همکاران . 1392.  اسکان غیررسمی در حال گسترش. کاشان: انتشارات دانشگاه کاشان.
شاه‌حسینی، پروانه . 1393 .  سیر تحول اسکان غیررسمی. چاپ دوم. تهران: انتشارات سمت.
شورچه، محمود . 1396 .  جغرافیای شهری معاصر مبانی و کاربرد. تهران: انتشارات پرهام نقش.
شورچه، محمود . 1394.  فوکو، فضا و برنامه‌ریزی. تهران: انتشارات پرهام نقش.
فوکو، میشل . 1380 .  نظم گفتار. ترجمه باقر پرهام. چاپ دوم. تهران: انتشارات آگاه.
فلامکی، محمد منصور .1391 .  باززنده سازی بناها و شهرهای تاریخی. چاپ دهم. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
فلامکی، محمد منصور . 1386 . وجود و آینده مراکز مسکونی تاریخی. چاپ دوم. تهران: نشر فضا.
فلامکی، محمد منصور.  1389 . گستره‌های معماری. تهران: نشر فضا.
فوکو، میشل . 1390 . باید از جامعه دفاع کرد. ترجمه رضا نجف زاده. چاپ اول. تهران: انتشارات رخ داد نو.
فوکو، میشل . 1392 b . دیرینه‌شناسی دانش. ترجمه نیکو سرخوش و افشین جهاندیده. چاپ اول. تهران: نشر نی.
فوکو، میشل . 1392 a  . تولد پزشکی بالینی. ترجمه فاطمه ولیانی. چاپ اول. تهران: نشر ماهی.
فوکو، میشل . a 1394 . تاریخ جنون. فاطمه ولیانی. چاپ دوازدهم. تهران: نشر هرمس.
فوکو، میشل . a 1393 . انضباط و تنبیه. ترجمه نیکو سرخوش و افشین جهان‌دیده، نشرنی، چاپ دوازدهم، تهران.
فوکو، میشل .b 1393 . تئاتر فلسفه. ترجمه نیکو سرخوش و افشین جهاندیده. چاپ چهارم. تهران: نشر نی.
فوکو، میشل. b1394 . اراده به دانستن. ترجمه نیکو سرخوش و افشین جهاندیده. چاپ دهم. تهران: نشر نی.
کامروا، محمدعلی. 1391.  شهرسازی معاصر ایران. چاپ چهارم. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
گنجی، محمدحسن. 1366. جغرافیا در ایران از دارالفنون تا انقلاب. مشهد: انتشارات آستان قدس رضوی.
مشهدی زاده دهاقانی، ناصر. 1381.  برنامه‌ریزی شهری در ایران. تهران: انتشارات دانشگاه علم و صنعت.
مؤمنی، مصطفی. 1377.  پایگاه علم جغرافیا در ایران، جلد اول. تهران: انتشارات فرهنگستان علوم.
نظریان، اصغر. 1392. پویایی نظام شهری ایران. چاپ چهارم. تهران: انتشارات مبتکران.
Crang, M. and Thrift, N.  2000. Thinking Space. London: Routledge.
Paul Carter .2018. a postcolonial turn in urban ethnography. Article in Postcolonial Studies 21(3):1-14 · June 2018 
Garth Myers .2014. Changing the flows of ideas about cities in a postcolonial urban world. Article in Singapore Journal of Tropical Geography 35(1) · March 2014 
Aitken, Stuart & Valentine.G .2006. Approches to Human Geography. Oxford: Elsevier.
Harrison, Paul .2006. Poststructuralist Theories. In Approaches to Human Geography. Edited by Stuart Aitken and Gill Valentine, 122–136. London: SAGE, 2006.
Murdoch, Jonathan .2006. Post-structuralist Geography. London: SAGE.
Wylie, John. 2006. Poststructuralist Theories, Critical Methods and Experimentation. In Approaches to Human Geography. Edited by Stuart Aitken and Gill Valentine, 298–311. London: SAGE.
Phillips, M   .2010. Postmodernism. In Encyclopedia of Geography. Vol. 5. Edited by Barney Warf, 2264–2269. London: SAGE.
Cresswell, Tim. 2013. Geographical Thought: A Critical Introduction. Chichester, UK: Wiley.
Gregory, D. 1994. Geographical Imaginations. Oxford: Blackwell.
D0el, M. .2000. Un-glunking geography; spatial science after Dr Seuss and Gilles Deleuze; Thinking spsce. London: Routledge. 117-35
Doel, M .2004. Poststructuralist geographies: the essential selection, Envisioning Human Geographies. London: Arnold. 279-89
Henderson, G. and Waterston, M. 2009. Geographic thought: a praxis perspective. Rouledge.
Osborne, T. and Rose, N. 2004. Spaial phenomenotechics; making space with Charles Booth and Patrick Geddes, Environment and planning, Society and Space, 22: 209- 28