نقش اقتصاد رانتی در تحولات فضاهای حاشیه ای منطقه 19 تهران

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری گروه جغرافیا و برنامه‌ریزی روستایی، واحد یادگار امام خمینی(ره) شهرری، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران.

2 دانشیار گروه جغرافیا و برنامه‌ریزی روستایی، واحد یادگار امام خمینی(ره) شهرری، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران

3 دانشیار گروه جغرافیا و برنامه‌ریزی روستایی، واحد یادگار امام خمینی(ره) شهرری، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران.

چکیده

امروزه بازار زمین و مسکن همواره از بازارهای درآمدزا بوده است و این مسئله در طی دهه­های اخیر در کشورهای درحال‌توسعه به‌خصوص ایران، از رونق بالا و اهمیت زیادی برخوردار بوده است. در این رابطه همواره گسترش زمین شهری و یا الحاق نقاط روستایی به آن توانسته به‌عنوان یک رانت دولتی مورداستفاده قرار گیرد و نقش مهمی در گسترش شهر و همچنین ایجاد سکونتگاه­های غیررسمی ایفا نماید. اکنون آنچه کلان‌شهرهای ایران به‌خصوص تهران با آن مواجه می­باشد، سکونتگاه­های غیررسمی است که یکی از عوامل اصلی تشکیل­دهنده آن رانت­های اقتصادی است. لذا هدف پژوهش حاضر تحلیل نقش اقتصاد رانتی بر سکونتگاه­های غیررسمی پیراشهری (موردمطالعه: روستاهای حاشیه منطقه 19 شهر تهران) می­باشد. این تحقیق به لحاظ هدف کاربردی و به لحاظ ماهیت و روش تحقیق، پیمایشی است. داده‌های موردنیاز تحقیق به روش اسنادی - میدانی (پرسشنامه) گردآوری‌شده است. جامعه آماری تحقیق شامل خبرگان و صاحب­نظران حوزه‌های برنامه­ریزی روستایی، برنامه­ریزی شهری و... است که حجم نمونه با استفاده از روش نمونه­گیری هدفمند 50 نفر تعیین شد. جهت تجزیه‌وتحلیل اطلاعات نیز از نرم­افزار SPSS بهره گرفته شد. نتایج نشان داد اقتصاد رانتی بر تمامی شاخص­های سکونتگاه­های غیررسمی پیراشهری تأثیرگذار است، که شدت این رابطه در جنبه­های مدیریتی و اجتماعی در سطح منطقه 19 تهران بیشتر می­باشد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


اربابی­سبزواری، آزاده، هاشمی­نسب، سید حسین. 1400. تأثیر مهاجرت و حاشیه‌نشینی بر محیط‌زیست شهر تهران. فصلنامه علمی تخصصی رویکردهای پژوهشی نوین در مدیریت. دوره 5. شماره 18. صص 17-24.
بزی، خدارحم، کیانی، اکبر، صفرزائی، عبدالغنی. 1395. بررسی علل شکل‌گیری و راهکار مقابله حاشیه‌نشینی شهر زابل با تأکید بر توانمندسازی. فصلنامه مطالعات شهری. دوره 6. شماره 21. صص 17-28.
بشریه، حسین. 1382. موانع توسعه سیاسی در ایران، تهران: گام نو، چاپ 4.
تقوایی، مسعود، سرایی، محمدحسین. 1386. گسترش افقی شهرها و ظرفیت­های موجود زمین مورد شهر یزد. تحقیقات جغرافیایی. دوره 38. شماره 2. صص 133-152.
توحید فام، محمد 1382. دولت و دموکراسی، تهران: نشر روزنه،
حاجی­علی­زاده، جواد، اکبرپوربناب، عیسی. 1395، ارزیابی سیاست‌های توانمندسازی سکونتگاه­های غیررسمی در شهرهای میانه اندام (شهر بناب). دومین همایش شهرسازی، مدیریت و توسعه شهری، شیراز. موسسه عالی علوم و فناوری خوارزمی.
خندان، مینا، جهانشاهلو، لعلا، ذبیحی، حسین. 1398. واکاوی عوامل مؤثر برافزایش رانت زمین شهری در منطقه یک کلانشهر تهران. فصلنامه جغرافیا (برنامه­ریزی منطقه­ای). دوره 9. شماره 2. صص 255-239.
ذاکرحقیقی، کیانوش، تقدسی، رعنا، مهدوی، محسن. 1391. مدیریت اراضی توسعه‌نیافته شهری با برنامه اصلاح مجدد زمین (مطالعه موردی: شهر ورامین)، فصلنامه هویت­شهر، شماره 15، سال 7. صص 59-70.
رحیمی کاله جوب، آرمان، عیسی­لو، علی‌اصغر، محمدیان مصمم، حسن، رحمتی، اکبر. 1392، بررسی عوامل مؤثر بر قیمت مسکن شهری با استفاده مدل هدانیک قیمت (نمونه موردی: منطقه دو شهر سنندج)، فصلنامه اقتصاد و مدیریت شهری. دوره 1، شماره 3، صص 33-43.
زیاری، کرامت­اله، قرخلو، مهدی، جان­بابا­نژاد­طوری، ممد حسین. 1387. مقایسه تطبیقی شاخص‌های کمی و کیفی مسکن شهر بابل با نقاط شهری کشور با تأکید بر شهر سالم، فصلنامه تحقیقات جغرافیایی، شماره 97، صص 13360-16327.
سرور، رحیم، درویش، بهروز، خلیجی، محمدعلی. 1400. اقتصاد سیاسی و مدیریت یکپارچه حریم منطقه کلان‌شهری تهران. نشریه اقتصاد شهری. دوره 6. شماره 14. صص 27-40.
سعیدی­فرد، فرانک، رضویان، محمدتقی، قورچی، مرتضی. 1397. تبیین بازتاب اقتصاد رانتی بر سازمان فضایی کلانشهرها (نمونه موردی: منطقه 1 شهر تهران). پژوهش­های دانش زمین. دوره 9. شماره 2. صص 145-164
سلطانی، علیرضا، حشمت­پور، علیرضا. 1395. ساختار مدیریت درآمدهای نفتی در نروژ و گذار از دولت رانتیر. فصلنامه مطالعات روابط بین‌الملل. دوره 9. شماره 34. صص 197-230.
شریعتی­منش، محمدرضا. 1394. بررسی تأثیر حاشیه‌نشینی بر احساس امنیت اجتماعی شهروندان شهر جهرم. فصلنامه مشارکت و توسعه اجتماعی. دوره 1. شماره 2. صص 42-61.
شریف­زادگان، محمدحسین، قانونی، حسین. 1396. تحلیل و مفهوم‌سازی نظری ﺗﺄثیرات دولت رانتی بر عاملیت و ساختار جامعه و اقتصاد شهری در ایران. اقتصاد شهری، دوره 2. شماره 1. صص 1-18.
صاحبی، نغمه، پوررمضان، عیسی، قریشی، محمد باسط، آمارحاجی­شیرکیا، تیمور. 1397. آسیب‌شناسی اقتصادی توسعه گردشگری در نواحی روستایی شهرستان لنگرود. اقتصاد فضا و توسعه روستایی. دوره 7. شماره 25. صص 225-243.
صفایی­پور، مسعود، امیری فهلیانی، محمدرضا، دنان، کاظم. 1400. چالش­های پیش روی شهرنشینی نامتعادل در ایران، جغرافیایی سرزمین، دوره 18. شماره 72. صص 41-64.
علوی­قصونی، سیدجواد، هاشمی جمعه، یوسف، اسمعیلی، رضا. 1395. تحلیل اثرات نوسانات قیمت نفت روند بورس‌بازی زمین ومسکن در کلان‌شهرها مطالعه موردی: کلانشهر تهران. اولین همایش آینده‌پژوهی توسعه ملی ایران در بستر جغرافیا. تهران.
علیزاده اقدم، محمدباقر، محمدامینی، حمیده. 1391. تحلیلی بر علل و پیامدهای شکل‌گیری مناطق حاشیه‌نشین با نگرش ویژه‌بر شهر خمین. مطالعات و تحقیقات اجتماعی در ایران. دوره 1. شماره 2. صص 121-138.
فضلی‌نژاد، سیف‌الله، احمدیان، مرتضی. 1389. اقتصاد رانتی در ایران و راه‌های برون‌رفت از آن. مجله اقتصادی (دوماهنامه بررسی مسائل و سیاست­های اقتصادی). دوره 10، شماره 11، صص 129-158.
فنی، زهره، دویران، اسماعیل. 1387. پژوهشی در بازار زمین و مسکن (مورد: شهر زنجان، سال­های۱۳۷۸ الی ۱۳۸۶). مسکن و محیط روستا. دوره 27، شماره 124، صص 12-25.
فولادی، الهه، ارمغان، سیمین، دانیالی، تهمینه، همتی، محمد. 1400. تحلیل جایگاه دانش بومی در توسعه فضاهای پیراشهری با تأکید بر زیست­پذیری اقتصادی-اجتماعی مورد: روستاهای منطقه ۱۹ تهران. توسعه فضاهای پیراشهری، دوره 3، شماره 2، صص 185-204.
کاتوزیان، همایون. 1386. اقتصاد سیاسی ایران، ترجمه محمدرضا نفیسی و کامبیز عزیزی. تهران، نشر پاپیروس.
کاظمیان، غلامرضا، علی‌اکبری، اسماعیل، طالشی، مصطفی، حداد حسن‌آبادی، منیره. 1400. دینامیزم‌های سازنده پروژه‌های بزرگ‌مقیاس شهری با رویکرد اقتصاد سیاسی فضا؛ مطالعه موردی کلانشهر مشهد. فصل‌نامه تحقیقات جغرافیایی. دوره 36، شماره 3. صص 263-274.
کاظمیان، غلامرضا، علی‌اکبری، اسماعیل، طالشی، مصطفی، حداد حسن­آبادی، منیره. 1399. مدیریت تأمین مالی شهر و اقتصاد سیاسی شهری جدید (مطالعه موردی: کلانشهر مشهد). جغرافیا و توسعه فضای شهری. دوره 7، شماره 2. صص 229-209.
کمانداری، محسن. 1392. حاشیه­نشینی و چالش‌های اجتماعی شهرها، اولین همایش ملی معماری پایدار و شهرسازی خشت اول. تهران.
کیومرثی، علی. 1395. بررسی تحولات کالبدی، اقتصادی و اجتماعی روستاهای الحاق شده به شهر نورآباد دلفان، پایان‌نامه کارشناسی ارشد. رشته زمین­شناسی. دانشگاه شهید چمران اهواز.
محمدنژاد، علی، لشگری، علی­اصغر، سلیمانی، منصور. 1391. ارزیابی تحقق‌پذیری کاربری زمین در طرح‌های توسعه شهری (مطالعه مورد: طرح تفصیلی منطقه 22 تهران). پژوهش­های دانش زمین، دوره 3. شماره 4،. صص94-110.
ملاشریفی، محمدرضا. 1397. ارزیابی الحاق نقاط روستایی به شهرها (شهر هشتگرد)، پایان­نامه کارشناسی­ارشد. دانشکده مدیریت و معماری. گروه مدیریت. دانشگاه آزاد واحد علوم و تحقیقات دماوند.
میرترابی، سعید. 1384. مسائل نفت ایران، تهران: قومس.
نجفی، مریم. 1397. بررسی علل و انگیزه­های مهاجرت­های روستا- شهری به شهر بجنورد و تحلیل تحرک سکونتی آن‌ها در مراحل بعد از مهاجرت. پایان‌نامه کارشناسی ارشد. گروه علوم جغرافیایی. دانشگاه حکیم سبزواری .
نقدی، اسدالله، صادقی، رسول. 1385. حاشیه­نشینی چالشی فراروی توسعه پایدار شهری (با تأکید بر شهر همدان). رفاه اجتماعی. دوره 5. شماره 20. صص 213-234.
یوسفی، علی، مولایی هشجین، نصرالله، رضایی، پرویز. 1401. تبیین عوامل مؤثر بر تغییرات کاربری اراضی روستاهای پیراشهری رشت. توسعه فضاهای پیراشهری. دوره 4. شماره 1، صص 47-66.
Alam, A., McGregor, A., Houston, D. 2020. Women’s mobility, neighbourhood socio-ecologies and homemaking in urban informal settlements. Housing Studies, 35(9), pp 1586-1606.
Cook, D, Chatterjee, P, 2015, our changing world: let’s be ready RICS, London.
Dong Z.; Yishu S.; Haizhen W.; and Junbo Y. 2018. Housing Price, Housing Rent, and Rent-Price Ratio: Evidence from 30 Cities in China, Journal of Urban Planning and Development, 144(1): pp 1-14.
Ewing, R, Pendall, R. & Chen, D.D.T, 2016, Measuring Sprawl and Impact, Washington D.C. Smart Growth America
Plantinga, A. J., Detang-Dessendre, C., Hunt, G. L., Piguet, V. 2013. Housing prices and inter-urban migration. Regional science and urban Economics, 43(2), pp 296-306.
Satterthwaite, D., Archer, D., Colenbrander, S., Dodman, D., Hardoy, J., Mitlin, D., Patel, S. 2020. Building resilience to climate change in informal settlements. One Earth, 2(2), pp 143-156.
Wen, H, Goodman, A. C. 2013. Relationship between urban land price and housing price: Evidence from 21 provincial Capitals in China. Habitat International, 40, pp 9-17.
Yang, C., & Qian, Z. 2022. Urbanization through resettlement and the production of space in Hangzhou's concentrated resettlement communities. Cities, 129, 103846.
Yazgi, B., Dokmeci, V. 2007. Analysis of Housing Prices in the Metropolitan Area of Istanbul. KAPU Trakya Journal of Architecture and Design, 1(1): pp 67-77.
Yigitcanlar, T, Butler, L, Windle, E,  Desouza, K.C. Mehmood, R. Corchado, J.M. 2020, Can building “artificially intelligent cities” safeguard humanity from natural disasters, pandemics, and other catastrophes? An urban scholar’s perspective. Sensors, 20 (10), pp 29-88.