شبیه سازی تغییرات کاربری اراضی در پیراشهر زاهدان

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استاد گروه جغرافیا، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه فردوسی مشهد، مشهد، ایران.

2 استادیارگروه جغرافیا، دانشکده جغرافیا و برنامه‌ریزی محیطی، دانشگاه سیستان و بلوچستان، زاهدان، ایران.

3 دانشجوی دکتری جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه فردوسی مشهد، مشهد، ایران.

چکیده

توسعه سریع پیراشهری در دهه­های اخیر موجب تغییرات وسیعی ‌در الگوی کاربری‌زمین پیرامون شهرها شده‌است. هدف این مقاله بررسی تغییرات کاربری‌اراضی‌ پیراشهری زاهدان  با استفاده‌ازتصاویر ماهواره‌ای در سال‌های 2000، 2010،2021 و پیش‌بینی سال2040 می باشد. بدین منظور تغییرات صورت گرفته در کاربری‌اراضی(باغات و زمین کشاورزی پیرامون شهر، محدوده‌های ساخته شده، اراضی بایر و مراتع )و پیش‌بینی روند تغییرات تا سال 2040 از مدل زنجیره مارکوف در نرم‌افزار ArcGIS و TerrSet استفاده‌شده است. نتایج نشان می‌دهد ،بیشترین کاهش کاربری، در سال‌های 2000 تا 2010 در باغات ،اراضی‌کشاورزی پیراشهرزاهدان 1/33%-و مراتع 15/27­%- و افزایش کاربری در محدوده ساخته شده 9/5 % و اراضی‌بایر 98/1 % اتفاق افتاده است.در سال­های 2021 -­2010، مساحت مراتع با 240 % ، محدوده ساخته‌شده با 82/83 % افزایش چشمگیری داشته است، اراضی کشاورزی و باغات 61/9 % افزایش واراضی‌بایر حدود2/28 % -کاهش‌یافته است . براساس پیش‌بینی سال 2040 محدوده‌های ساخته‌شده حدود 11/7 %افزایش مساحت خواهد داشت. می­توان گفت ادامه روند فعلی توسعه شهر و تغییر کاربری اراضی پیراشهر به خسارات جبران ناپذیرمنابع طبیعی می‌انجامد. لذا ضروری است مدیریت شهری، رویکردی جامع برای مهار توسعه افقی شهر در پیش گیرد و از گسترش بدون برنامه و خارج از مصوبات طرح جامع جلوگیری ‌نماید.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


آذری، مرتضی. فنی، زهره.کوزه­گرکالجی، لطفعلی و دیگران.1400 . بررسی نقش پیشران­های کلیدی ­در تغییر کاربری زمین و تحولات فضایی­­ شهر با رویکرد آینده‌پژوهی، منطقه 12 تهران» فصلنامه برنامه­ریزی و آمایش فضا، شماره2، 144-121.
باستیه،ژان و دزر، برنارد. 1382 . شهر .ترجمه غلام محمد قره چمنی و علی‌اشرفی، تهران، انتشارات دانشگاه هنر.
بکائیان، فاطمه. شمسی­پور، علی­اکبر و علی­خواه­اصل، مرضیه. 1399.  پایش روند تغییرات کاربری اراضی با تأکید بر توسعه فیزیکی شهر تهران. فصلنامه علوم و تکنولوژی محیط‌زیست، 22(1)، 61-78.
بحرینی، سید حسین .1377. فرآیند طراحی شهری. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
پورمحمدی، محمدرضا .1374. نیاز به زمین جهت توسعه. نشریه دانشکده علوم انسانی و اجتماعی دانشگاه تبریز.
پوراحمد، احمد. سیف­الدینی، فرانک و پرنون، زیبا.1390. مهـاجرت و تغییـر کـاربری اراضی در شهـر اسـلامشهر. فصلنامه مطالعات جغرافیایی مناطق خشک، دوره 2، شماره 5، صص 150-131.
حسین­آبادی، سعید. اکبری، ابراهیم و نقدبیشی، افسانه.1399. ارزیابی و شبیه‌سازی تغییرات کاربری اراضی با استفاده از طبقه‌بندی شی­گرا و مدل زنجیره مارکوف، مورد­مطالعه: شهر بیرجند و پیرامون آن. جغرافیا و مخاطرات محیطی، شماره 33، 188-169.
خادم­نژاد، علی. عزت­پناه، بختیار و شمس­الدینی، علی.1399. آینده‌نگاری روند توسعه فیزیکی شهرها با رویکرد سناریونویسی نمونه موردی، شهرماکو. فصلنامه علمی پژوهش و برنامه‌ریزی شهری، 11(43)، 85-100.
خسروی، فرشاد. 1399. تحلیل فضایی اثرات گسترش فیزیکی کلانشهرها بر روستاهای پیرامون مطالعه موردی: کرمانشاه. فصلنامه جغرافیا و مطالعات محیطی، شماره 36، صص 39-52 .
رمضانی، نفیسه و جعفری، رضا.1393.آشکارسازی تغییرات کاربری و پوشش اراضی در افق ۱۴۰۴ با استفاده از مدل زنجیره‌ای CA مارکوف ،مطالعه موردی: اسفراین. فصلنامه تحقیقات جغرافیایی، شماره 4، صص96-83 .
روستا، زهرا، منوری، سید مسعود. درویشی، مهدی. فلاحتی، فاطمه و مروتی، مریم.1392.ارزیابی روند توسعه فیزیکی شهر شیراز و تأثیر شرایط فیزیوگرافیک بر روی روند تغییرات کاربری اراضی. فصلنامه جغرافیا و برنامه‌ریزی محیطی، دوره 24، شماره 49، صص 200-183.
زیاری، کرامت­الله.1384. برنامه‌ریزی کاربری اراضی شهری. یزد: انتشارات دانشگاه یزد.
سازمان ملل متحد، بخش جمعیت، براساس برآورد سال ۲۰۱۸.
ﺳﻔﻴﺎﻧﻴﺎﻥ، ﻋﻠﻴﺮﺿﺎ و خداکرمی، لقمان.1390.ﺗﻬﻴﻪ ﻧﻘﺸﻪ ﮐﺎﺭﺑﺮﻱ ﺍﺭﺍﺿﻲ ﺑﺎ ﺍﺳﺘﻔﺎﺩﻩ ﺍﺯ ﺭﻭﺵ ﻃﺒﻘﻪﺑﻨﺪﻱ ﻓﺎﺯﻱ، ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ­ﻣﻮﺭﺩﻱ ﺳﻪ ﺯﻳﺮ ﺣﻮﺯﻩ ﺁﺑﺨﻴﺰ ﮐﺒﻮﺩﺭﺁﻫﻨﮓ، ﺭزﻥ- ﻗﻬﺎﻭﻧﺪ ﻭ ﺧﻮﻧﺠﻴﻦ -ﺗﻠﺨﺎﺏ ﺩﺭ ﺍﺳﺘﺎﻥ ﻫﻤﺪﺍﻥ. فصلنامه آمایش سرزمین ،سال سوم، شماره 4،صص 114-95.
شیخی، محمد. مدیری، مهدی ورمضانی، سارا.1399.شناسایی و طبقه‌بندی عوامل مؤثر بر تغییرات کاربری و پوشش اراضی شهر دماوند با استفاده از روش کیو. فصلنامه برنامه‌ریزی و آمایش فضا ،شماره2،صص168-141.
عبدالهی، علی‌اصغر.خبازی، مصطفی و درانی­زاده، زهرا.1399. مدل‌سازی تغییرات کاربری اراضی با استفاده از شبکه عصبی پرسپترون، لاهیجان. فصلنامه برنامه‌ریزی و آمایش فضا، شماره1، صص 79-49.
علیزاده­ربیعی، حسن.1392.سنجش‌ازدور: اصول و کاربرد. تهران، انتشارات سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه‌ها(سمت).
مرادی، فرزاد. مختاری، محمدحسین و اردکانی، علی.1392. ارزیابی کمی میزان توسعه شهر با استفاده از سنجش‌ازدور مطالعه موردی: شهر ورامین» همایش ملی معماری، شهرسازی و توسعه پایدار با محوریت از معماری بومی تا شهر پایدار.
منصوری، محمدرضا. آزادبخت، نادر. طهماسبی، لطیف و خداداد، مهدی. 1395. ارزیابی و پیش‌بینی تغییرات کاربری اراضی با استفاده از تصاویر چند زمانه و مدل زنجیره‌ای مارکوف مطالعه موردی: شهر ایلام. اولین کنفرانس بین المللی مخاطرات طبیعی و بحران­های زیست­محیطی ایران، راهکارها و چالش­ها، تهران.
مهدی­زاده، جواد. 1379. برنامه‌ریزی کاربری زمین از دیدگاه توسعة­پایدار. مهندسین مشاور فرنهاد، نشریة  جستارهای برنامه‌ریزی و طراحی شهری، تهران.
ﻣﻬﻨﺪﺳﯿﻦ ﻣﺸﺎورﺷﻬﺮوﺧﺎﻧﻪ. 1385. طرح جامع شهر زاهدان. سازمان مسکن و شهرسازی استان سیستان و بلوچستان.زاهدان.
ﻣﻬﻨﺪﺳﯿﻦ ﻣﺸﺎورﺷﻬﺮوﺧﺎﻧﻪ .1398. بازنگری طرح توسعه و عمران (جامع)  شهر زاهدان.بررسی و شناخت وضع موجود و  مطالعات کالبدی. زاهدان.
هاروی، دیوید. 1376. عدالت اجتماعی و شهر. ترجمة فرخ حسامیان و دیگران، تهران، شرکت پردازش و برنامه (وابسته به شهرداری تهران).
Cui Xuezhu & Wang Xuedong . 2015. Urban land use change and its effect on social metabolism: An empirical study in Shanghai China Conventional Correlation Analysis (CCA)" Habitat International, Vol.49 pp.251-259.
-Fan, F, Yunpeng, & Zhishi,, Wang. 2008.Temporal and spatial change,detecting (1998–2003) and predicting of land use and land cover in Core corridor of Pearl River Delta (China) by using TM and ETM+ images.  Environmental Monitoring and Assessment  pp: 127-147.
-Guan, DongJie, Li, HaiFeng, Inohae, Takuro, Su Weici, Nagaie, Tadashi, and Hokao, Kazunori, 2011.Modeling urban land use change by the integration of cellular automaton and Markov model. Ecological Modelling, 222 (20–22), 3761-3772.
-Kumar, S., Radhakrishnan, N., & Mathew, S. 2014. Land use change modelling using a Markov model and remote sensing Geomatics. Natural Hazards and Risk, 5(2), 145–156.
-Mei, A, Manzo, C .2016.Assessment of land cover changes in Lampedusa Island (Italy) using Landsat TM and OLI data. Journal of African Earth SciencesVolume 122, October 2016, Pages 15-24 .
-Noszczyk, T. 2019.A review of approaches to land use changes modeling. Human and Ecological Risk Assessment, 25(6), 1377–1405.
-Nourqolipour, R., Mohamed Shariff, A. B., Balasundram, S., Ahmad, N., Sood, A., & Buyong, T. 2016. Predicting the effects of urban development on land transition and spatial patterns of land use in Western Peninsular Malaysia. Applied Spatial Analysis and Policy, 9(1), 1–19.
-Paul, Bimal.2017.Land Use Change and Coastal Management. in Bimal Kanti Paul and Harun Rashid. Climatic Hazards in Coastal Bangladesh ,Chapter Six ,Pages 183-207.
-Rahnama ,M,R .2021. Forecasting land-use changes in Mashhad Metropolitan area using Cellular Automata and Markov chain model for 2016-2030."Sustainable Cities and Society. Volume 64.
-Rahnama ,M,R.2021. Simulation of land use land cover change in Melbourne metropolitan area from 2014 to 2030: using multilayer perceptron neural networks and Markov chain model. Australian Planner. Volume 57.Pages 36-49.
-Rown, G., Pijanowski, B., & Duh, J. 2000. Modeling the relationships between land use and land cover on private lands in the Upper Midwest  USA.Journal of Environmental Management, 59(4). 247–263.
-Shafi'ifar, Mehdi. 2017. Investigation of the Process of Physical Development and Presentation of Optimal Pattern of Physical Development of Nehbandan City"Senior Graduate of Geography and Urban Planning, Supervisor- Mehdi Saghafi, Payamour University of Ferdows Center.
-Van et al. 2017. Detection and Prediction of Urban Expansion of Hanoi Area (Vietnam) Using SPOT-5 Satellite Imagery and Markov Chain Model, International Conference on Geo- Spatial Technologies and Earth  Resources .Application in Geospatial Technology and Earth Resources.pp119-133.